ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
TO ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΤΗΣ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΕΜΜ. ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1858
ΜΑΙΟΣ 2011 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2023
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ
Γεννήθηκα το 1933 και τα καλοκαίρια του 1946, 47, 48, 49 και 50 τα πέρασα στους Λάκκους και τον Ομαλό Χανίων Κρήτης, στο χωριό του πατέρα μου.
Η γιαγιά Κατίνα μητέρα του πατέρα μου είχε μείνει μόνη με την αδελφή του πατέρα μου τη θεία μου την Ερασμία. Ο αδελφός του πατέρα μου, ο Σταμάτης ήταν εξορία στην Ικαρία και τη Μακρόνησο (που έστελναν ανεπιθύμητους) και έτσι πολλές φορές με έστελναν στον Ομαλό με το άλογο να κουβαλήσω πατάτες. Τις πιο πολλές φορές πήγαινα με τον πρώτο μου ξάδελφο το Νίκο Σκουλά που είχε την ίδια ηλικία με μένα.
Θέλησα λοιπόν να καταγράψω μερικά από αυτά που έζησα και έμαθα στην περίοδο που έμεινα εκεί καθώς και διάφορα στοιχεία που συγκέντρωσα σε σχέση με την καταγωγή και τους αγώνες της οικογένειάς μας, όπως επίσης και για διάφορα σημαντικά μέλη της, για να έχουν γνώση και οι νεότεροι συγγενείς.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η γνωριμία με τους παλιούς Λακκιώτες που ζούσαν ακόμη την εποχή εκείνη.
Στο πρώτο μέρος περιέλαβα μερικά στοιχεία γενικά για την Κρήτη για να έχουν μια μικρή ενημέρωση εκείνοι προς τους οποίους απευθύνεται.
Βασίλης Γεωργίου Μαυρογένης
Πολιτικός Μηχανικός
Μηχανολόγος - Ηλεκτρολόγος
Τις σημειώσεις αυτές τις αφιερώνω στα παιδιά μου Στέλλα και Γιώργη, τα εγγόνια μου Δημήτρη, Βασίλη Καρκαντζό, Λίλα και Ζωή Μαυρογένη καθώς και στα νέα παιδιά της οικογένειάς μας για να πληροφορηθούν την ιστορία και τις πράξεις των προγόνων μας.
Η Κρήτη αποτελείται από τέσσερις νομούς (Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου, με πρωτεύουσες αντίστοιχα τα Χανιά το Ρέθυμνο το Ηράκλειο και τον Αγιο Νικόλαο).
Τα Χανιά ήταν γνωστά για τις επαναστάσεις το Ρέθυμνο για τα γράμματα το Ηράκλειο για το εμπόριό του και το Λασίθι για τα γλέντια του!
Σημειώνω ότι το Ηράκλειο (Κάντια) του μεσαίωνα ήταν γνωστό για τις περίφημες οχυρώσεις του . Οι Τούρκοι για να το πάρουν από τους Ενετούς το πολιορκούσαν από το 1625 έως το 1645 και είχαν 100.000 νεκρούς.
Χαρακτηριστικό της Κρήτης είναι τα πολύ ψηλά βουνά που σε περιόδους κατακτητών ήσαν άντρα επαναστατών.
Ετσι έχομε τα Λευκά όρη στα Χανιά (2452 υψομ.), τον Ψηλορείτη (2454 υψομ.) στο Ρέθυμνο και Ηράκλειο και τη Δίκτη (2148 υψόμ.) στο Λασίθι. Βασικό ορμητήριο και καταφύγιο επαναστατών ήσαν τα Λευκά όρη στο νομό Χανίων, λόγω της μεγάλης εκτάσεώς τους αλλά και της ύπαρξης του οροπεδίου Ομαλού και του φαραγγιού της Σαμαριάς που συνέδεε τις επαρχίες των Χανίων μέσα από δύσβατα περάσματα που ήταν εύκολο να φυλαχτούν από λίγους άνδρες. Στις σιδερόπορτες, στο φαράγκι της Σαμαριάς, στο φάραγκα όπως τον λένε, οι βράχοι έχουν απόσταση έξι μέτρα και ύψος 300 μ.
Ο νομός Χανίων έχει πέντε επαρχίες τις επαρχίες Κυδωνίας, Αποκορώνου, Σφακιών, Σέλινου και Κίσσαμου.
Στα χωριά που ήσαν γύρω από τις ρίζες των Λευκών ορέων ήταν οι κατοικίες των επαναστατών {Λάκκοι, Θέρισο, Ζούρβα, Σφακιά κ.α. Τα χωριά αυτά δεν υποδουλώθηκαν σε κανένα κατακτητή. Αντίθετα οι διάφοροι κατακτητές, τους παραχωρούσαν προνόμια για να μην έχουν ενοχλήσεις. Πολλές φορές όμως είτε γιατί οι κατακτητές καταπατούσαν τα προνόμια είτε γιατί ξύπναγε μέσα στους ριζίτες το εθνικό αίσθημα γινόντουσαν επαναστάσεις. Όπως αναφέρουν οι Ιστορικοί οι περισσότερες επαναστάσεις στον κόσμο όλο έχουν γίνει στην Κρήτη. Σαράντα και πλέον επαναστάσεις μεγάλες – Παγκρήτιες – έγιναν επί Ενετοκρατίας (1212–1645) και Τουρκοκρατίας (1645-1898). Οι πιο πολλές από τις επαναστάσεις αυτές ξεκίνησαν από τους Λάκκους και τα Σφακιά.
Οι πρόγονοί μας βρέθηκαν να κατοικούν στους Λάκκους, με αποτέλεσμα να έχουν λάβει μέρος σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες και να έχουν υποστεί πολύ μεγάλες θυσίες. Πρόγονοί μας ήσαν από τους Λάκκους οι Μαυρογένη και οι Μάντακες και από τον Αζωγυρέ Σέλινου οι Κριάρηδες. Από τους παραπάνω μόνο για τους Μαυρογένη κατάφερα να συγκεντρώσω ορισμένα στοιχεία τα οποία και παραθέτω παρακάτω.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Μετά την παρακμή των Ελληνικών πόλεων η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Αραβες, Ενετούς και Τουρκοαιγυπτίους.
Χρονολογικά τα γεγονότα έχουν ως εξής:
- 2600 Π.Χ. ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
2600 – 1100 Π.Χ. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ (ΜΙΝΩΙΚΟΙ) ΧΡΟΝΟΙ
1100 - 69 Π.Χ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
69 Π.Χ. - 330 Μ.Χ ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ
330 - 823 ΠΡΩΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
823 - 961 ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑ (ΣΑΡΑΚΗΝΟΙ)
961 - 1204 ΔΕΥΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
[Αρχοντόπουλα: Φωκάς (μετονομάστηκαν από τους Ενετούς σε Καλλέργηδες), Βαρούχας, Σκορδύλης, Μουσούρος, Γαβαλάς, Μελισσηνός, Αρχολέκος, Βλαστός, Χορτάτζης, Αργυρό- πουλος, Καλαφάτης και Λίθινος]
1204 - 1212 ΓΕΝΟΥΑΤΕΣ
1212 - 1645 ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ
1645 - 1830 Α ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1830 - 1841 ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ
1841 - 1878 Β ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1878 - 1889 Γ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
(ΗΜΙΑΥΤΟΝΟΜΙΑ)
1889 - 1898 Δ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1897 Μετά σφαγή οι μεγάλες δυνάμεις μοίρασαν την Κρήτη (Χανιά – Ιταλοί, Ρέθυμνο – Ρώσοι, Ηράκλειο Αγγλοι, Λασίθι – Γάλλοι).
1898 (9.12) Πρίγκηψ Γεώργιος – Υπατος Αρμοστής (Αυτονομία – Κρητική Πολιτεία)
H ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ Ο ΘΥΡΕΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
1913 (1.12) Υψωση της σημαίας της ενώσεως με την Ελλάδα στην είσοδο του λιμανιού στo κάστρο - φυλακή, του Φιρκά, από τον Χατζημιχάλη Γιάνναρη και τον Αναγνώστη (Χαράλαμπο) Μάντακα αδελφό του πατέρα της γιαγιάς μου Αικατερίνης Μάντακα συζ. Βασιλείου Μαυρογένη.
Κατά την διάρκεια της Ενετοκρατίας έγιναν 26 επαναστάσεις με κυριότερες τις εξής:
1205 Σκορδυλών
1212 Αγιοστεφανιτών
1217 Σκορδυλών και Μελισσινών
1230, 1234, 1261 Με υπόδειξη του Βυζαντίου
1265
1271 –1272 Χορτάτζηδων
1276 – 1292 Καλλέργηδων
1303, 1330, 1332, 1337 Καλλέργηδων, Ψαρομηλίγκων και
1341 Σμυριλίου
1347 Ψαρομηλίγκων
1456 – 1467
1570 Καντανολέοντος
1608 Σφακιών
Επί Τουρκοκρατίας (1645-1898) έγιναν 15 επαναστάσεις με κυριότερες τις εξής:
1660 Μοροζίνη
1692 Μαντσενίγκου – Μοροζίνη
1770 Δασκαλογιάννη
1821 Γενική επανάσταση
1833 Μουριές
1841 Χαιρέτη
1858 Μαυρογένη
1866 Γενική επανάσταση
1878 Γενική επανάσταση
1889 Γενική επανάσταση
1895 Μεταπολιτευτική Επιτροπή
1897Αποβίβαση Ελληνικού στρατού.
Στη συνέχεια έχουμε:
1898 Κάθοδος Ελληνα Αρμοστή και
1913 (13/12) Ενωση με την Ελλάδα.
Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ 1645
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού THEODORE BLANCARD LES MAVROYENI HISTOIRE D’ ORIENT (1909, τόμοι 2, Εθνική βιβλιοθήκη α/α BEI 144) , οι Μαυρογένη είναι απόγονοι των Ενετών Μοροζίνι, οι οποίοι πάλι προέρχονταν από το Βυζάντιο, όπου είχαν πριγκιπική θέση και είχαν επώνυμο MAVROGENO. Οι Μαυρογένη διεσπάρησαν σε διάφορα μέρη σε πρώτη φάση μετά την άλωση της Κων/λεως το 1453. Ενας κλάδος πήγε στην Πελοπόννησο, ένας στην Εύβοια και ένας άλλος στην Κρήτη.
Πολλά μέλη Ενετικών οικογενειών προερχόταν από το Βυζάντιο και είχαν Ελληνικά ονόματα. Τα ονόματα αυτά τα μετέτρεψαν σε Ενετικά και αργότερα τα ξαναμετέτρεψαν σε Ελληνικά. Κάτι τέτοιο πρέπει να συμβαίνει και με τους Μαυρογένη.
Μέλος της οικογένειας ήταν και ο Φραγκίσκος Μοροζίνι (Francesco Morosini 1618-1694) από τους μεγαλύτερους καπετάνιους της Βενετίας. O Fr. Morosini αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο τον Ιούνιο του 1685 και την κατέλαβε. Στη συνέχεια το 1687 κατέλαβε την Αθήνα, πέθανε δε στην Εύβοια και τον έθαψαν στη Βενετία. Στην πλάκα του τάφου του γράφει
FRANCISCO ΜAVROGENO
PELOPONNESIACO
SENATUS
ANNO MDCVIC
Η πρώτη ιστορική εμφάνιση του ονόματος Μαυρογένης γίνεται το 1274 όπου αναφέρεται ο Μάριος Μαυρογένης ή Μοροζίνι ( BLANCARD B 705). Κατά τον Blancard η σχέση των δύο ονομάτων, ενισχύεται από την φωνητική και ορθογραφική ομοιότητα των ονομάτων, καθώς και από την εμφάνιση του οικοσήμου των Μαυρογένη με τη φιγούρα του Λέοντος του Αγίου Μάρκου, όπως του Μοροζίνι. Κλάδος των απογόνων του Μοροζίνι στην Εύβοια έφερε τον τίτλο του Δούκα της Κρήτης. Επίσης σε επιτάφιο πλάκα (1619) στο παλιό Ηράκλειο Κρήτης βρέθηκε επιγραφή
DONATO MAVROGENO
CRETAE DVCL
OMNI ………..
Αρμοστές της Κρήτης, από το 1208 μέχρι το 1670 που υποτάχθηκε στους Τούρκους, με την επωνυμία Μοροζίνης (ΨΙΛΑΚΗΣ, Β σελ. 538) αναφέρονται σε 12 περιόδους.
Στα ληξιαρχικά βιβλία των Ενετών Χανίων, αναφέρεται το όνομα Marco Mavroceno (Morosini) consilieri 26/9/1625 - 29/3/1629. (Tα ληξιαρχικά βιβλία των Βενετών Ευγενών του Διαμερίσματος Χανίων (1519-1640) ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΙΜΠΛΗ σελ 252). Ολα αυτά συνηγορούν ότι κάποια σχέση υπάρχει μεταξύ των δύο ονομάτων.
Ο BLANCARD αναφέρει ότι όταν το 1715 οι Τούρκοι κατέλαβαν ολόκληρη την Πελοπόννησο και εξεδίωξαν τους Ενετούς, δύο Μαυρογένη ο Στέφανος και ο Πέτρος, με τους γονείς τους Δημήτριο και Μαρουσάκη και τα αδέλφια τους (Ειρήνη, Νικόλαο, Γρανετάκη, Μαρία και Εμμανουήλ) έφυγαν από την Πελοπόννησο, από το χωριό Βαμβακού της Λακωνίας και εγκαταστάθηκαν στην Πάρο.
Ηταν πολύ πλούσιοι ο Πέτρος μάλιστα, ο οποίος ήταν και υποπρόξενος της Αυστρίας και της Αγγλίας στις Κυκλάδες, ανακαίνισε την εκκλησία της Εκατονταπυλιανής, όπως φαίνεται από μία επιγραφή που υπάρχει μέχρι σήμερα. Στη συνέχεια ο Στέφανος εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου χάρη στη μόρφωσή του έγινε διερμηνέας του Στόλου του Σουλτάνου, ενώ αργότερα ο γιος του Πέτρου, Νικόλαος έγινε ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας (1786-90).
Ο ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος έκανε πολλά έργα και στα νησιά του Αιγαίου, έκανε επίσης βιβλιοθήκη για τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης, το δε παλάτι του που είχε στο Βουκουρέστι, όταν ήταν ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας, χρησιμοποιείται σήμερα σαν Εθνικό Μουσείο της Ρουμανίας.
Μια ενδιαφέρουσα τοιχογραφία σε φυσικό περίπου μέγεθος βρίσκεται στο αριστερό τμήμα του νάρθηκα του ναού της Ζωοδόχου Πηγής στο Βουκουρέστι.
Η τοιχογραφία έχει τις μορφές του Νικολάου Μαυρογένη της γυναίκας και των παιδιών του.
Στην Πάρο έκανε πάρα πολλά έργα μεταξύ των οποίων τη δαπεδόστρωση του κύριου δρόμου της αγοράς της Πάρου. Στο δρόμο αυτό υπάρχουν και τρεις βρύσες που έκανε και έχουν ημερομηνία 1777 και διάφορες επιγραφές. Ο Οδυσέας Ελύτης τόσο εντυπωσιάστηκε από τις βρύσες του Μαυρογένη που στο Αξιον Εστί γράφει
« όπου και να πατεί το πόδι σας, φωνάζω, ανοίξτε, αδελφοί, μια βρύση ανοίξτε, τη δική σας βρύση του Μαυρογένη!»
Στην Εκατονταπυλιανή υπάρχουν τρεις μεγάλες εικόνες στο τέμπλο δεξιά αριστερά της πύλης του ιερού στις οποίες έχει αφιέρωση του Μαυρογένη. Πολύ εύκολα μπορεί να διαβάσει κανείς
ΙΩ : ΝΚ: ΠΤΡ
ΜΓ ΒΒΔ
ΜΡ: ΔΜ:Κ 1788
ΤΕΝ: :ΒΚΡSI:
Που σημαίνουν
ΙΩάννης ΝιΚόλαος ΠέΤΡου
ΜαυροΓένης ΒοεΒόΔας
ΜαΡία ΔόΜνα Και 1788
ΤεκΝων ΒουΚουΡέSτΙ
Το τέλος του ήταν φρικτό, αποκεφαλίστηκε κατόπιν εντολής του Σουλτάνου.
Σημαντικό μέλος της οικογένειας ήταν και ο Ιωάννης Μαυρογένης, ανιψιός του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας, ο οποίος ήταν ο σπουδαιότερος συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου και προοριζόταν για υπουργός των εξωτερικών σε μια ενδεχόμενη Ελληνική Κυβέρνηση στην εποχή του Ρήγα Φεραίου.
Ο Ιωάννης Μαυρογένης που την εποχή εκείνη μιλούσε Ελληνικά, Γαλλικά, Ιταλικά και λίγα Γερμανικά δεν συνελήφθη τότε που συνελήφθησαν ο Ρήγας και οι συνεργάτες του γιατί βρισκόταν σε αποστολή στο Παρίσι να συναντήσει τον Ναπολέοντα και να ζητήσει τη βοήθειά του για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό.
Δισέγγονη του Πέτρου ήταν η Μαντώ Μαυρογένη, ηρωίδα της επανάστασης του 1821, (πέθανε το 1848). Ο πατέρας της Νικόλαος, μέγας σπαθάρης στην αυλή στο Βουκουρέστι, έφυγε κρυφά όταν θανάτωσε ο Σουλτάνος τον θείο του, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και πήγε στην Τεργέστη όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο. Μετά το θάνατο του πατέρα της, η Μαντώ, έφυγε από τη Τεργέστη και πήγε με τη μητέρα της και τον αδελφό της Γιώργο, κατ αρχάς στην Τήνο και στη συνέχεια στη Μύκονο. Στη Τήνο και σε ηλικία 18 ετών μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία. Στην επανάσταση του 1821 αρμάτωσε με έξοδά της πλοίο και αργότερα έλαβε ενεργό μέρος σε πολλές μάχες, σαν οπλαρχηγός με δικό της σώμα πολεμιστών. Δυο φορές μάλιστα σώθηκε, από βέβαιο θάνατο κατά τη μάχη, από συμπολεμιστές της που θυσιάστηκαν για να τη σώσουν. Επίσης κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 έγραψε γράμματα προς τις γυναίκες της Ευρώπης και ζητούσε τη συμπαράστασή τους για την ελευθέρωση της Ελλάδας. Η Μαντώ ήταν μορφωμένη και ήξερε Αγγλικά και Γαλλικά.
Τα γράμματά της τα έδωσαν φιλέλληνες σε εφημερίδες της Ευρώπης και η δημοσίευσή τους προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση. Μετά το τέλος του Αγώνα, και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό, εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο και συνήψε σχέση με τον Δημήτριο Υψηλάντη, στρατάρχη τότε δυτικής Ελλάδας. Ο τότε υπουργός Στρατιωτικών, όμως Κωλέτης είχε σχηματίσει τη γνώμη ότι η Μαντώ πήγαινε να στεφανωθεί τον Υψηλάντη για να τον σπρώξει προς το θρόνο της Ελλάδας και να καθίσει πλάι του βασίλισσα. Εβαλε λοιπόν ανθρώπους του οι οποίοι την απήγαγαν και την πήγαν στην Μύκονο, δίνοντας της να νομίσει ότι ή ενέργεια ήταν του Υψηλάντη ο οποίος ασθενούσε βαριά από στηθική αρρώστια εκείνη την εποχή. Παράλληλα έπεισε τη Μαντώ ότι η δολοπλοκία ήταν του Υψηλάντη. Η Μαντώ γύρισε πίσω, στο Ναύπλιο, αλλά χρησιμοποιώντας πάλι ο Κωλέτης τους γιατρούς του Υψηλάντη την έπεισε να ξαναφύγει για Μύκονο. Σε λίγο πέθανε ο Υψηλάντης (1832) και όταν η Μαντώ το έμαθε ήταν απαρηγόρητη. Η Μαντώ πέθανε από τύφο το 1848 πάμπτωχη και ξεχασμένη αφού όλη της την μεγάλη περιουσία την είχε ξοδέψει για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Τρισέγγονο του Πέτρου ήταν και ο ηγεμόνας της Σάμου Αλέξανδρος Μαυρογένης (1848-1929).
Διάφοροι απόγονοι των αδελφών εγκαταστάθηκαν εκτός από την Πάρο, στην Μύκονο, Σίφνο, Μήλο, Σάμο, Εύβοια, Κρήτη και Κωνσταντινούπολη.
Από τα ανωτέρω αδέλφια ο μικρότερος, ο Εμμανουήλ, όπως αναφέρει το 1909 ο Blancard «εγκαταστάθηκε στην Κρήτη όπου οι απόγονοί του ζουν σήμερα».
Η εκδοχή ότι οι Μαυρογένη της Κρήτης είναι η ίδια οικογένεια με τους Μαυρογένη της Βαμβακούς αποδεικνύεται:
α) Από την ονομασία του Βαμβακόπουλου και του πλατάνου του Μαυρογένη έξω από τα Χανιά.
β) Aπό τη μαρτυρία του αιωνόβιου Αποστόλου Μαυρογένη, εγγονού του Εμμ. Μαυρογένη, που την έδωσε ο ίδιος στο συγγραφέα της Ιστορίας της Κρήτης Ψιλλάκη .
γ) Aπό την παράδοση της οικογένειας.
Αλλα αξιόλογα μέλη της οικογένειας είναι:
Ο Πέτρος αδελφός του Νικολάου που ασχολήθηκε με το εμπόριο και την καλλιέργεια στην Πάρο και χρημάτισε επίτροπος της Κατωπολιανής.
Στέφανος αδελφός των προηγουμένων . Εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και τελικά έγινε διερμηνέας - υπουργός - του στόλου του Σουλτάνου.
Ο Νικόλαος αδελφός των προηγουμένων έγινε επανειλημμένα προεστώς και βοεβόδας της Πάρου, βοεβόδας της Σύρου και πρόξενος. Επειτα έγινε διερμηνέας του στόλου, δυο φορές και έτσι άνοιξε ο δρόμος στην οικογένειά του να ανέβει σε διάφορα αξιώματα.
Ο Νικόλαος γιος του Πέτρου όπως αναφέρθηκε παραπάνω έγινε ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας. Η δράση του ήταν αξιόλογη. Με δική του προσπάθεια κατεστάλη η αναρχία των Αλβανών της Πελοποννήσου, Η Μάνη απέκτησε σχετική ανεξαρτησία, η Μύκονος και τα Ψαρά απέφυγαν τις συνέπειες για τη συνεργασία των με τους Ρώσους
Ο Στέφανος του Δημητρίου, ανεψιός του Νικολάου ανέλαβε δραγουμάνος του στόλου και το αξίωμα του μεγάλου Λογοθέτη των Πατριαρχείων.
Ο Νικόλαος γιος του προηγουμένου και πατέρας της Μαντώς υπήρξε σπαθάρης στη Μολδοβλαχία .
Ο Ιωάννης αδελφός του Στεφάνου αναφέρθηκε παραπάνω.
Ο Κωνσταντίνος δευτερότοκος γιος του ηγεμόνα Νικολάου, έγινε δραγουμάνος του στόλου.
Ο Σπυρίδων του Αλεξάνδρου διευθυντής του νοσοκομείου και καθηγητής του πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης
O Αλέξανδρος γιος του Σπυρίδωνα ιδιαίτερος γραμματεύς του Σουλτάνου και πρεσβευτής στις Ηνωμένες Πολιτείες, ηγεμόνας της Σάμου και γερουσιαστής.
Νεότερα μέλη ο Εμμανουήλ Μαυρογένης από τους Λάκκους της Κρήτης αρχηγός της επανάστασης του 1858 και τέλος ο επίσης Εμμανουήλ Μαυρογένης από τους Λάκκους και αυτός, που χρημάτισε διοικητής του ΟΤΕ.
Και θα πρέπει να προσθέσω ακόμη ένα Μαυρογένη το Διονύση που όπως είδα σε ένα ντοκυμαντέρ της ΝΕΤ έγινε η αιτία της κατάληψης του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973. Συγκεκριμένα ήταν μέλος του προεδρείου της φοιτητικής ένωσης της Νομικής όταν σε μια συνεδρίαση πληροφορήθηκε ότι φοιτητές κατέλαβαν το Πολυτεχνείο. Αρπαξε το μικρόφωνο το ανακοίνωσε και τους ξεσήκωσε να πάνε αμέσως στο Πολυτεχνείο. Πράγματι πήγαν στο Πολυτεχνείο αλλά δεν βρήκαν κανένα, αποφάσισαν όμως να μείνουν. Το έμαθαν οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου και έμειναν και αυτοί. Σε λίγο έκαναν τον πρόχειρο ραδιοσταθμό και άρχισε η κοσμοσυρροή νέων μαθητών και σπουδαστών. Ετσι μια λάθος πληροφόρηση, στο Διονύση, έγινε η αφετηρία ενός πολύ σημαντικού γεγονότος.
ΟΙ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ.
Ο Εμμανουήλ παιδί του Δημητρίου Μαυρογένη, φαίνεται να εγκαταστάθηκε μετά το 1715 πιθανόν γύρω στο 1740, στην Κρήτη, στα Χανιά και είναι ο πρόγονος του κλάδου των Κρητικών Μαυρογένη. Οι απόγονοι των Πέτρου και Στεφάνου αναφέρονται λεπτομερώς στο GRANDES FAMILLIES DE GRECE του Mihail Dimitri STURDZA όπου και πάλι αναφέρεται ότι είναι απόγονοι των Μοροζίνι.
Ο Εμμανουήλ απλώς αναφέρεται χωρίς κανένα σχόλιο.
Ο κλάδος λοιπόν των Μαυρογένη εγκαταστάθηκε στη Κρήτη περί το 1740 με τον Εμμανουήλ Μαυρογένη ο οποίος πρέπει να ήταν τότε σε ηλικία περίπου 25 ετών. Η εγκατάσταση (ΨΙΛΑΚΗΣ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Γ σελ. 38,39), (ΒLANCARD, Β σελ. 706), έγινε κοντά στην πόλη των Χανίων σε θέση που ονομάστηκε Βαμβακόπουλο σε ανάμνηση του χωριού καταγωγής των Μαυρογένη (Βαμβακού Λακωνίας).
Στο Βαμβακόπουλο που ακόμη και σήμερα ονομάζεται έτσι, φύτεψε ο Εμμ. Μαυρογένης του Δημητρίου, ένα πλάτανο που έγινε πολύ μεγάλος (ο πλάτανος αυτός αναφέρεται στον Blancard το 1909 και ονομαζόταν ο πλάτανος του Μαυρογένη).
Ο πλάτανος αυτός με περίμετρο περίπου 7,50 μ υπάρχει και σήμερα στο Βαμβακόπουλο. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) για περισσότερη ασφάλεια ο Εμμ. Μαυρογένης, ανέβηκε στους Λάκκους όπου παντρεύτηκε (ΒLANCARD, Β σελ. 706) κόρη Μάντακα και έκανε 3 παιδιά τους Ιωάννη, Αντώνη και Σταμάτη (οι οποίοι είχαν και το παράνομα Μπίμπος γι αυτό και ονομάζονται Μπιμπιανά η συνοικία των Λάκκων, που ήταν τα σπίτια τους, ακόμη και σήμερα).
Ο Σταμάτης είχε 12 γιους (Οι θρυλικοί γιοι του Μπιμποσταμάτη -ΨΙΛΑΚΗΣ Γ σελ. 191 ). Υπάρχει μάλιστα και σχετικό άσμα:« Προβάλετε φωνάξετε στσοι Λάκκους και στ Ορθούνι
« ναρθούν του Λαπαθέν οι γιοι και του Μπιμποσταμάτη
« και σα λαγό ετόπωσαν στου Κάτω Δρυ τον πόρο
« και μη θαρούν πως ειν λαγός και πρεμαζώνουν σκύλους
« μα πού χει άρματα ας βαστά κι απου δεν έχει ας βρήστει.Ο Εμμανουήλ Μαυρογένης είχε 32 εγγόνια και περί τα 200 δισέγγονα. Τα πιο πολλά από αυτά άλλαξαν επώνυμα για να ξεχωρίζουν ποιοι και από ποιόν προέρχονται.
Ετσι από αυτούς προήλθαν τα επώνυμα (ΨΙΛΑΚΗΣ, Γ σελ. 191) Μανιάδες, Τζοτζόληδες, Καψάληδες, Βέλανοι, , Μανωλάρηδες, Ξηράδες, Σαρρήδες, Κοκκινιανοί, Κοντέντοι, Κοκκαλάδες, Μιχελέτοι, Μαλινδρέτοι, Δρακουλέδες, Γιαννακοί, Παρασκιανοί, Μαρακιανοί, Παττακοί, Μανωλέδες Αννέζηδες, Μπιλάληδες, Μαρούληδες, Καντήδες, Γεωργιακοί και αρκετοί άλλοι (ΣΚΟΥΛΑΣ σελ. 27, 28 και BLANCARD σελ. 706 Β). Ολοι αυτοί λοιπόν είναι απόγονοι του Εμμ. Μαυρογένη από την Πάρο.
Οι κυριότερες οικογένειες των Λάκκων ήταν οι Μάντακες (απόγονοι: Σταματιανοί, Ζουρίδηδες, Μαλανδρήδες, Σέργηδες, Πρωίμηδες, Μιχελήδες, Πελεκούδηδες και άλλοι),
Οι Σκουλάδες (απόγονοι: Βολανηδες, Μαναρόληδες, Γιαννάρηδες, Νικολούδηδες, Καραπατήδες, Φερραρόληδες και άλλοι),
Οι Μαυρογένη (απόγονοι : Ανεζηδες, Γεωργιακοί, Δρακουλεδες, Καντήδες, Κόκκινοι, Μαλινδρέτοι, Μανιάδες, Μανωλάρηδες, Μανωλέδες, Μαρούληδες, Μιχελέτοι, Μπιλάληδες, Ξηράδες, Παρασκιανοί, Σαρρηδες, Τζοτζόληδες, Ψίληδες και άλλοι.
Επίσης μεγάλη οικογένεια ήταν οι Θοδωριανοί (απόγονοι: Θεοδωράκηδες, Ανδριάνηδες, Βερίβηδες, Καζάληδες, Μανουσάκηδες, Σολιδήδες και άλλοι)
Ο Ιωάννης Μαυρογένης του Εμμανουήλ από την Πάρο, είχε κατά τα γραφόμενα από τον Αχιλ. Σκουλά τρεις γιους και μια κόρη τους Σταμάτη, Εμμανουήλ, Στυλιανό και Κυριακή.
Από στοιχεία που βρήκα στο βιβλίο του Μ. Κουρμούλη ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ και που αναφέρεται, κάπως μυθιστορηματικά στην οικογένεια Μαυρογένη, απόγονος της οποίας ήταν και αυτός προκύπτουν σημαντικά στοιχεία για τον Ιωάννη Μαυρογένη, τον πρώτο γιο του Εμμ. Μαυρογένη από την Βαμβακού.
Ετσι λύθηκε και η απορία μου πως ο Ιωάννης Μαυρογένης είχε μόνο τέσσερα παιδιά ενώ τα άλλα δυο αδέλφια του είχαν περισσότερα από δέκα ο καθένας.
Όπως προκύπτει λοιπόν από το παραπάνω βιβλίο (σελ. 178), ο Γιάννης ή Τζαννής Μαυρογένης έφυγε από την Κρήτη και πήγε στη Μυτιλήνη για να κρυφτεί γιατί είχε σκοτώσει ένα Τούρκο προκειμένου να σώσει από βέβαιο θάνατο ένα συγχωριανό του.
Στη Μυτιλήνη φιλοξενήθηκε στο σπίτι του γιατρού Κονδύλη που είχε παντρευτεί τη Μαρία Μαυρογένη κόρη του αδελφού του πατέρα του Στέφανου.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μυτιλήνη ο τοπικός αγάς, ένας έκφυλος γέρος, έστειλε μήνυμα στον Κονδύλη ότι την ίδια μέρα έπρεπε να στείλει την όμορφη κόρη του Ζαμπία για το χαρέμι του. Η άρνηση θα αποτελούσε προσβολή στον αγά με σοβαρές συνέπειες για όλη την οικογένεια.
Στη συζήτηση απάνω ζητήθηκε η γνώμη του παπά Λευτέρη ο οποίος για να σώσει τη Ζαμπία πρότεινε τη μόνη λύση.
Η μόνη λύση ήταν να βρεθεί παντρεμένη η Ζαμπία ώστε να μη μπορεί να πάει στο χαρέμι του αγά. Και που θα βρούμε το γαμπρό τώρα παπά Λευτέρη αντέτεινε στεναχωρημένος ο Κονδύλης. Νατον ο γαμπρός είπε ο παπά Λευτέρης και έδειξε το Γιάννη Μαυρογένη. Ο Γιάννης εξήγησε ότι ήταν παντρεμένος και συγγενής της Ζαμπίας και ο γάμος αυτός θα αποτελούσε μεγάλη αμαρτία. Ο παπά Λευτέρης είπε το κρίμα απάνω μου, θα την παντρευτείς για να τη σώσομε και θα δούμε μετά .
Ετσι έγινε ο γάμος και η Ζαμπία γλίτωσε από τον αγά. Ο αγάς άμα έμαθε τη σκευωρία έγινε έξω φρενών, αλλά επειδή οι Μαυρογένη είχαν μεγάλη δύναμη στο σουλτάνο το θέμα δεν είχε συνέχεια.
Από το βιβλίο του Κουρμούλη, ο οποίος ήταν τρισέγγονο του Ιωάννη Μαυρογένη, προκύπτει ότι μετά το γάμο του με τη Ζαμπία ο Γιάννης Μαυρογένης πήγε στη Σμύρνη όπου με συστατική επιστολή του θείου του Στέφανου προσλήφθηκε σαν δραγουμάνος (1804-1816) στον Βεζύρη Κιαπίτογλου.
Μετά την εκτέλεση από το σουλτάνο του Κιαπίτογλου ο Μαυρογένης έφυγε και πήγε στη Ρουμανία.
Ο Γιάννης Μαυρογένης απόκτησε με τη Ζαμπετώ Κονδύλη δέκα παιδιά τους, Εμμανουήλ, Γεώργιο, Απόστολο, Κυριάκο, Δημήτρη, Ελένη, Νικόλαο, Κωνσταντίνο, Μαριγώ και Μιχάλη.
Ο Απόστολος γεννήθηκε το 1798 και πέθανε στην Αθήνα το 1906 σε ηλικία 108 χρόνων. Εμενε στην οδό Αραχώβης 10 στην Αθήνα. Σπούδασε γιατρός και υπηρέτησε σαν στρατιωτικός γιατρός υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Μιλούσε Γαλλικά, Ιταλικά Τούρκικα και Αραβικά, πολύ σπάνιο για την εποχή εκείνη. Υπήρξε σπουδαία προσωπικότητα της εποχής και ως εκ τούτου συχνά βρισκόταν στα ανάκτορα του Οθωνα σαν προσκεκλημένος. Ο Οθωνας και ο διάδοχος Γεώργιος του απένειμαν πολλά μετάλλια και παράσημα. Σε πρώτο γάμο παντρεύτηκε την Αναστασία Μπλεζάκη με την οποία απέκτησαν δυο παιδιά τους Νέστορα και Αλκιβιάδη.και σε δεύτερο γάμο την Κωνσταντίνα Γκεζελάκη.
Το γιατρό Απόστολο Μαυρογένη αναφέρουν και ο Blancard και ο συγγραφέας της Ιστορίας της Κρήτης Ψιλάκης (τον γνώρισε προσωπικά ΨΙΛΑΚΗΣ, Γ σελ. 39 ).
Ο Σταμάτης Ιωάννου Μαυρογένης (1786 - ) είχε παιδιά τους Ιωάννη, Εμμανουήλ ( 1808 - 1884) αρχηγό της επαναστάσεως 1858, Αντώνη, Δημήτρη και Στυλιανό οι οποίοι μετώκοισαν σε πεδινά χωριά όπως το Συρίλι, ο Σταλός ο Γαλατάς, τα Ζυμπραγού και σε άλλα χωριά, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ακόμη.
Το έτος 1831 (τουρκοκρατία) στο όμορφο και ιστορικό χωριό Λάκκοι Κυδωνίας, δυο δίδυμα αδέλφια Κοκκινάκιδες (δίδυμος στην Κρητική διάλεκτο λέγεται ζυμπραγός), σκότωσαν δυο Τούρκους. Οι Τούρκοι τους αποκήρυξαν και με αποσπάσματα βγήκαν προς αναζήτησή τους. Τα δυο αδέλφια αναγκάσθηκαν να αφήσουν γενειάδα και να αλλάξουν το επίθετο τους και από Κοκκινάκιδες λεγόντουσαν Μαυρογένηδες, τούτο για να χάσουν τα ίχνη τους οι Τούρκοι που τους αναζητούσαν. Οι Μαυρογένηδες δε σταμάτησαν εκεί, μόλις τους δόθηκε η ευκαιρία έστησαν ενέδρα σε ένα τουρκικό απόσπασμα και τους σκότωσαν. Τότε περισσότερα τουρκικά αποσπάσματα βγήκαν προς αναζήτηση και εξόντωση των δυο αδελφών Μαυρογένηδων. Ετσι αναγκάστηκαν οι δυο Μαυρογένηδες να εκτοπιστούν από το χωριό Λάκκους και να αλλάξουν μεταμφίεση και όνομα, πήραν τα πρόβατα τους και πήγαν στην ερημική τότε θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Ζυμπραγού. Τα δυο αδέλφια όπως είπαμε ήταν δίδυμα που τότε δύδιμος λεγόταν ζυμπραγός. Οι Τούρκοι λοιπόν που ήταν γύρω γύρω στις γειτονιές μάθανε μεταξύ τους ότι ήρθαν δυο Ζυμπραγοί αδελφοί και εγκαταστάθηκαν στην τότε ερημική τοποθεσία όπου σήμερα είναι το χωριό Ζυμπραγού. Λέγανε λοιπόν οι Τούρκοι «να πάμε στων Ζυμπραγών το χωριό» και έτσι έμεινε το όνομα Ζυμπραγού. Οι Μαυρογένηδες δε θέλανε να έχουνε το όνομα αυτό διότι εδιώκονταν από τους Τούρκους. Αφησαν γενειάδα, μαλλιά πλεξούδες και έβαψαν τις κάπες τους μαύρες και έτσι φαίνονταν σαν καλόγεροι. Οι Τούρκοι λέγανε “πάμε να δούμε τους καλογέρους” και από εκεί έμεινε το όνομα Καλογεράκηδες. Εκείνοι ήταν οι πρώτοι Χριστιανοί κάτοικοι και έτσι χάθηκαν τα ίχνη τους από τους Τούρκους. Ο ένας εκ των αδελφών Ζυμπραγών επήγε στους Λάκκους και τους είπε “Είμαστε στον καλύτερο βοσκότοπο, έχουμε διπλασιάσει τα αιγοπρόβατά μας και οι Τούρκοι δεν μας ενοχλούν καθόλου “. Τότε αποφάσισαν να μετακομίσουν από τους Λάκκους οι οικογένειες Πρωιμάκηδων, Ψυλλάκηδων, Καραβαράκηδων και άλλοι.
Και ένα δημοσίευμα για το Συρίλι:
Περισσότερα για τους Λακκιώτες στη διεύθυνση:
Ο Εμμανουήλ Ιωάννου Μαυρογένης (1788 -1829) είχε ένα γιο τον Ιωάννη ( -1829) και ο Στυλιανός Ιωάννου Μαυρογένης (1791-1829) είχε τρεις γιους τον Ιωάννη στα Χανιά, τον Χαρίτωνα στο Φουρνέ και το Σταμάτη που έμεινε στους Λάκκους. Παιδιά του Σταμάτη ήταν οι Γεώργιος, Εμμανουήλ, Βασίλης (1872-1943), Στυλιανός και η Αντωνούσα. Ο Βασίλης του Σταμάτη ήταν ο παππούς μου.
Οι τρεις παραπάνω Μαυρογένη που φαίνονται αποθανόντες το 1829, σκοτώθηκαν την 29.4.1829 σε μάχη με τους Τούρκους στα Λιβάδια.
Το γενεαλογικό δένδρο του Κρητικού κλάδου της οικογένειας Μαυρογένη φαίνεται παρακάτω:
0:Εμμανουήλ Μαυρογένης του Δημητρίου
Ο μικρότερος των αδελφών, που μετά την Βαμβακού Λακωνίας και την Πάρο πήγε στην Κρήτη, είχε τρεις γυιους και μια κόρη (BLANCARD , B σελ. 706) τους:
Α: Ιωάννη Β: Αντώνη Γ: Σταμάτη και Δ: Κυριακή
Οι Μαυρογένη, που τους είχαν ονομάσει και Μπιμπιανούς, όπως και οι άλλοι Λακκιώτες, επειδή έκαναν πολλά παιδιά είχαν πρόβλημα συνωνυμίας και γι αυτό ακολουθούσαν παρανόμια προερχόμενα συνήθως από το μικρό όνομα ή χαρακτηριστικά του πατέρα (π.χ. Μανωήλης, Κόκκινος, Γιωργιακός, Παρασκιανοί, Ξηράδες Μανιάδες κ.λ.π.) όπως αναλυτικότερα αναφέρεται παραπάνω. Ετσι σαν Μαυρογένη έμειναν τελικά μόνο οι απόγονοι του Ιωάννη Μαυρογένη. Ένα διάστημα μάλιστα και ο κλάδος της δικής μας οικογένειας ονομάστηκε Στυλιανουδιανοί, αλλά δεν επεκράτησε.
Απόγονοι του Ιωάννη που παρέμειναν με το επώνυμο Μαυρογένης είναι οι (εγγονοί του εκ Βαμβακού Εμμανουήλ):
α:Σταμάτης β:Εμμανουήλ γ:Στυλιανός .
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
α1:Μαρία (Αντώνης, Δημήτρης, Γεώργιος, Ελένη).
α2:Ιωάννης (Αργυρή, Θεοχάρης, Εμμανουήλ, Μαρία, Αικατερίνη, Μιχαήλ, Αντώνης, Χρυσή).
α3:Αντώνης (Σταμάτης, Νικόλαος, Ιωάννης, Γεώργιος, Στυλιανή, Αννα, Χαρίκλεια).
α4:Εμμανουήλ Αρχηγός Επαναστάσεως 1858 (Νικόλαος, Παντελής, Γεώργιος, Ιωάννης, Δημήτριος, Μιχαήλ, Αντώνιος, Αννέττα, Ζωή, Μαρία, Αικατερίνη, Αλέξανδρος, Ολγα).
α5:Δημήτριος (Θωμάς, Ιωάννης, Χαράλαμπος)
α6:Στυλιανός (Ιωάννης, Εμμανουήλ, Αλέξανδρος, Μαρία
(μετείχε σε ένοπλη ομάδα γυναικών στην επανάσταση του 1866-69), Στυλιανή)
α7:Γεώργιος
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
β1:Μιχαήλ (Ιωάννης, Εμμανουήλ, Σταμάτης, Χαρίκλεια, Γεώργιος, Νικόλαος, Αντώνιος)
β2:Ιωάννης
β3:Σοφία (Εμμανουήλ, Χριστόδουλος, Γεώργιος, Μαρία).
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ (ΣTYΛIANOYΔIANOI)
γ1:Ιωάννης (Στυλιανός, Μαρία, Aργυρή, Αικατερίνη, Καλλιόπη, Ελένη, Δέσποινα).
γ2:Χαρίτων (Ιωάννης, Παύλος, Αντώνιος, Μαρία)
γ3:Σταμάτιος (Γεώργιος, Εμμανουήλ, Βασίλης (με έντονη γραμμή στο παραπάνω διάγραμμα), Στυλιανός, Αντωνούσα)
γ4:Κυριακή
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ
γ.3.1. Γεώργιος Εμμανουήλ (Διοικητής ΟΤΕ), Κλεάνθη Μανωλαράκη, Αργυρώ, Τριανταφυλλιά Δρακουλάκη, Αναστασία Τσιάκου, Δεσποινιά)
γ.3.2.Εμμανουήλ (Βασίλης, Σταμάτης)
γ.3.3.Βασίλης (Ελένη Σκουλά, Γεώργιος, Εμμανουήλ, Ερασμία Βολάνη, Σταμάτης).
γ.3.4.Στυλιανός (Εμμανουήλ, Νικόλαος, Φροσύνη Καζαλάκη, Ελευθερία Ψιλάκη, Αναστασία Μπιλαλάκη).
γ.3.5. Αντωνούσα Ψιλάκη
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ.
(Ο παππούς μου ήταν τρισέγγονος του Εμμανουήλ από τη Βαμβακού και η Μαντώ Μαυρογένους ήταν δισέγγονη του αδελφού του Εμμανουήλ, Πέτρου άρα τρίτη εξαδέλφη του πατέρα του παππού μου.)
Ημερομηνίες γεννήσεως, θανάτου των Μαυρογένη των κατ ευθείαν προγόνων και απογόνων μας είναι οι παρακάτω.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ ( ; ) (1725)
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ (1715) ( ; )
ΙΩΑΝΝΗΣ (ΜΠΙΜΠΟΣ) 1750) 1860
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ 1791 1829
ΣΤΑΜΑΤΗΣ (ΣΤΥΛΙΑΝΟΥΔΙΑΝΟΙ) 1829 1916
ΒΑΣΙΛΗΣ 1872 1943
ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1906 1994
ΒΑΣΙΛΗΣ 1933
ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1966
(Εντός παρενθέσεως χρονολογίες κατ εκτίμηση
Μετάφραση από το δίτομο βιβλίο του BLANCARD (σελ 703 – 707 Β τόμος έκδοση 1909) από τη Στέλλα Βασ. Μαυρογένη.
ΟΙ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ
Αρχηγός και οργανωτής της εξέγερσης της Κρήτης το 1858.
Αρχηγός εξεγέρσεων από το 1866 στο 1878.
Ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης θεωρούσε το γαλάζιο της Κρήτης σαν παράγοντα βελτίωσης της υγείας των ανθρώπων. Αυτό είναι τελικά που κάνει αίσθηση στον παρατηρητή που φτάνει στην Κρήτη, όπου τον βεβαιώνουμε ότι δεν υπάρχει ούτε ένα άγριο θηρίο και ότι όλα τα απαραίτητα είδη βρίσκονται σε αφθονία.
‘‘Η Κρήτη λέει ο Ομηρος είναι μια μεγάλη γη στη μέση μιας απέραντης θάλασσας. Είναι όμορφη εύφορη, περιτριγυρισμένη από κύματα και έχει 90 πόλεις και αναρίθμητους ανθρώπους.’’
Ο κόμης Μarcellus έγραφε με ενθουσιασμό, το 1820, στο βιβλίο του ‘Οι αναμνήσεις της Ανατολής’ για την Κρήτη ότι είναι η κοιτίδα του παραμυθιού , το ιερό νησί. Ολοι οι θεοί είναι λίγο πολύ Κρητικής προέλευσης. Από ψηλά στις επάλξεις του Ηρακλείου (Candie) έβλεπα το βουνό στο οποίο μεγάλωσε ο Δίας , πιο κάτω στις όχθες του ποταμού υπάρχουν και καταπράσινα πλατάνια που δανείζουν τη σκιά τους στην όμορφη Ευρώπη. Μακριά φαίνονται τα βράχια από όπου ξεπήδησε η νύμφη Δίκτυννα για να ξεφύγει από τους διώκτες του σοφού νομοθέτη Μίνωα και το ακρωτήρι του Απτέρου όπου οι μούσες νίκησαν τις σειρήνες στο τραγούδι.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από όλα αυτά είναι ότι αυτή η χώρα, κοιτίδα του Ελληνικού πολιτισμού πρέπει να είναι περήφανη για την ένδοξη αρχαιότητα της και για ότι η φύση της είναι από τις πιο όμορφες και μέσα από την αφάνταστη γονιμότητά της έδωσε στην ανθρωπότητα τον τόσο ευφυή μύθο της θρησκείας στους λαούς της αρχαίας Ελλάδας.
Η Κρήτη ήταν ανέκαθεν αντικείμενο ζηλοφθονίας των ξένων. Η φύση της προσφέρει ένα μεγαλόπρεπο συμπόσιο, στο οποίο όπως θα έλεγε ο Kamortine, θα ήθελαν όλοι οι Θεοί του Ολύμπου που ακολούθησαν την έξοδο. Ενας Μαυρογένης του οποίου αγνοούσε το μικρό όνομα ήταν προύχοντας στη μικρή πόλη Βαμβακού της Λακωνίας και είχε πέντε παιδιά το Νικόλα, τον Πέτρο, τον Στέφανο, το Γιάννη και τον Εμμανουήλ. Ο πρωτότοκος ο Νικόλας έμεινε στην αρχή στη Βαμβακού και μετά υπηρέτησε στον Ενετικό στρατό και έγινε πρόξενος της Βενετίας στην Πάρο το 1725. Και οι άλλοι αδελφοί εγκατέλειψαν διαδοχικά τον τόπο τους. Ο Πέτρος πήγε επίσης στην Πάρο, ο Στέφανος στην Κωνσταντινούπολη, ο Γιάννης στη Μύκονο και τελικά ο Εμμανουήλ στην Κρήτη. Αυτός ο τελευταίος εγκαταστάθηκε αρχικά στα Χανιά και λίγο αργότερα σε μια περιοχή που του ανήκε περίπου μια ώρα απόσταση από τα Χανιά, ανάμεσα στα Περβόλια και το Δαράτσο όπου έφτιαξε μια συνοικία και την ονόμασε Βαμβακόπουλο σε ανάμνηση του χωριού προέλευσής του, της Βαμβακούς Λακωνίας. Τα ερείπια αυτής της συνοικίας υπάρχουν ακόμα και σήμερα μαζί με ένα γιγάντιο πλάτανο και ονομάζονται ακόμα και σήμερα το Βαμβακόπουλο του Μαυρογένη.
Αργότερα ο Μαυρογένης άφησε το Βαμβακόπουλο και ανέβηκε στους Λάκκους όπου παντρεύτηκε σε αυτόν το μικρό οικισμό την κόρη του αρχηγού Μάντακα από την οποία απέκτησε τρεις γιους : το Γιάννη, τον Αντώνη και το Σταμάτη. Αυτός ο τελευταίος παντρεύτηκε τη συμπατριώτισσά του Ελένη Πρασοπούλου με την οποία έκανε τον Εμμανουήλ, το Γιάννη, τον Αντώνη, το Δημήτρη και το Στυλιανό.
Από αυτά τα παιδιά ο μεγαλύτερος ο Μανώλης έγινε ο διάσημος καπετάν Μανώλης αρχηγός της Κρητικής εξέγερσης του 1858, η οποία φέρει και το όνομά του.
Το νησί της Κρήτης είναι ένα από τα μέρη του κόσμου στο οποίο έγιναν οι περισσότερες επαναστάσεις. Αυτές οι επαναστάσεις είχαν μεγάλη άνθιση λόγω του γεγονότος ότι ο πληθυσμός που έμενε στην Κρήτη προσπαθούσε να αποτινάξει το δεσμό που του επέβαλαν διάφορα έθνη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, όσο μιλούσε το Κρητικό αίμα, τόσο ο αταβισμός (η κληρονομική προδιάθεση) έπαιρνε το πάνω χέρι. Στην Κρήτη ο άντρας είναι στρατιώτης έλεγε ο Αριστοτέλης που ζει μέσα σε μια ομοιόμορφη πειθαρχία μέσα σε μια κοινότητα πλήρη από τροφή, κινδύνους και απολαύσεις, πάντα έτοιμος να σηκωθεί και να αγωνιστεί. Οι εξεγέρσεις γινόντουσαν τόσο συχνά που οι Κρητικοί το θεωρούσαν άχρηστο να κρατάνε χρονικό λογαριασμό. Επίσης δεν υπήρχε καμιά τακτική χρονολογία κόντρα στους κατακτητές, παρά μόνο ένας τρόπος πολύ δικός τους και πολύ ιδιαίτερος για την τοποθέτησή τους στην ιστορία. Εκεί κάθε επανάσταση φέρει το όνομα του κύριου πρωτεργάτη. Ετσι η εξέγερση του 1858 είναι γνωστή σαν του Μαυρογένη και η προηγούμενη σαν του Χαιρέτη και του Βασιλογιώργη. Η περίοδος των επαναστάσεων ουσιαστικά ξεκίνησε το 1207 από τον κόμη του Maillot ο οποίος αφού κυρίευσε το Ηράκλειο στο όνομα των Γενοβέζων, κατάφερε να το σκάσει με τις γαλέρες του.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
TO ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΤΗΣ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΕΜΜ. ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1858
ΜΑΙΟΣ 2011 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2023
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ
Γεννήθηκα το 1933 και τα καλοκαίρια του 1946, 47, 48, 49 και 50 τα πέρασα στους Λάκκους και τον Ομαλό Χανίων Κρήτης, στο χωριό του πατέρα μου.
Η γιαγιά Κατίνα μητέρα του πατέρα μου είχε μείνει μόνη με την αδελφή του πατέρα μου τη θεία μου την Ερασμία. Ο αδελφός του πατέρα μου, ο Σταμάτης ήταν εξορία στην Ικαρία και τη Μακρόνησο (που έστελναν ανεπιθύμητους) και έτσι πολλές φορές με έστελναν στον Ομαλό με το άλογο να κουβαλήσω πατάτες. Τις πιο πολλές φορές πήγαινα με τον πρώτο μου ξάδελφο το Νίκο Σκουλά που είχε την ίδια ηλικία με μένα.
Θέλησα λοιπόν να καταγράψω μερικά από αυτά που έζησα και έμαθα στην περίοδο που έμεινα εκεί καθώς και διάφορα στοιχεία που συγκέντρωσα σε σχέση με την καταγωγή και τους αγώνες της οικογένειάς μας, όπως επίσης και για διάφορα σημαντικά μέλη της, για να έχουν γνώση και οι νεότεροι συγγενείς.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η γνωριμία με τους παλιούς Λακκιώτες που ζούσαν ακόμη την εποχή εκείνη.
Στο πρώτο μέρος περιέλαβα μερικά στοιχεία γενικά για την Κρήτη για να έχουν μια μικρή ενημέρωση εκείνοι προς τους οποίους απευθύνεται.
Βασίλης Γεωργίου Μαυρογένης
Πολιτικός Μηχανικός
Μηχανολόγος - Ηλεκτρολόγος
Τις σημειώσεις αυτές τις αφιερώνω στα παιδιά μου Στέλλα και Γιώργη, τα εγγόνια μου Δημήτρη, Βασίλη Καρκαντζό, Λίλα και Ζωή Μαυρογένη καθώς και στα νέα παιδιά της οικογένειάς μας για να πληροφορηθούν την ιστορία και τις πράξεις των προγόνων μας.
1. ΚΡΗΤΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ .
Η Κρήτη ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου, βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική)
Ακόμη και η ονομασία της Ευρώπης προήλθε από την Κρητική Ιστορία. (Ο Δίας μεταμορφώθηκε σε ταύρο την απήγαγε και παιδί της ήταν ο Μίνωας.)
Λόγω της θέσης και του κλίματος αναπτύχθηκαν πολύ παλιά μεγάλοι πολιτισμοί όπως ο Μινωικός στα χρόνια του οποίου υπήρχαν στην Κρήτη εκατό πόλεις, ερείπια των οποίων υπάρχουν και σήμερα. Ερείπια των περισσοτέρων από αυτές έχουν βρεθεί με βάση αρχαία κείμενα όπως τα έργα του Ομήρου αλλά και περιγραφές άλλων συγγραφέων.
Υπήρξε όμως και αντικείμενο διεκδικήσεων από πολλούς κατακτητές. Σημαντικό ρόλο στις κατακτήσεις έπαιξαν το φυσικό λιμάνι της Σούδας, που και σήμερα ακόμη θεωρείται στρατηγικό αλλά και η παραγωγή και τα προϊόντα της που πάντα ήταν καλά και σε μεγάλες ποσότητες.
Η Κρήτη ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου, βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική)
Ακόμη και η ονομασία της Ευρώπης προήλθε από την Κρητική Ιστορία. (Ο Δίας μεταμορφώθηκε σε ταύρο την απήγαγε και παιδί της ήταν ο Μίνωας.)
Λόγω της θέσης και του κλίματος αναπτύχθηκαν πολύ παλιά μεγάλοι πολιτισμοί όπως ο Μινωικός στα χρόνια του οποίου υπήρχαν στην Κρήτη εκατό πόλεις, ερείπια των οποίων υπάρχουν και σήμερα. Ερείπια των περισσοτέρων από αυτές έχουν βρεθεί με βάση αρχαία κείμενα όπως τα έργα του Ομήρου αλλά και περιγραφές άλλων συγγραφέων.
Υπήρξε όμως και αντικείμενο διεκδικήσεων από πολλούς κατακτητές. Σημαντικό ρόλο στις κατακτήσεις έπαιξαν το φυσικό λιμάνι της Σούδας, που και σήμερα ακόμη θεωρείται στρατηγικό αλλά και η παραγωγή και τα προϊόντα της που πάντα ήταν καλά και σε μεγάλες ποσότητες.
Η Κρήτη αποτελείται από τέσσερις νομούς (Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου, με πρωτεύουσες αντίστοιχα τα Χανιά το Ρέθυμνο το Ηράκλειο και τον Αγιο Νικόλαο).
Τα Χανιά ήταν γνωστά για τις επαναστάσεις το Ρέθυμνο για τα γράμματα το Ηράκλειο για το εμπόριό του και το Λασίθι για τα γλέντια του!
Σημειώνω ότι το Ηράκλειο (Κάντια) του μεσαίωνα ήταν γνωστό για τις περίφημες οχυρώσεις του . Οι Τούρκοι για να το πάρουν από τους Ενετούς το πολιορκούσαν από το 1625 έως το 1645 και είχαν 100.000 νεκρούς.
Χαρακτηριστικό της Κρήτης είναι τα πολύ ψηλά βουνά που σε περιόδους κατακτητών ήσαν άντρα επαναστατών.
Ετσι έχομε τα Λευκά όρη στα Χανιά (2452 υψομ.), τον Ψηλορείτη (2454 υψομ.) στο Ρέθυμνο και Ηράκλειο και τη Δίκτη (2148 υψόμ.) στο Λασίθι. Βασικό ορμητήριο και καταφύγιο επαναστατών ήσαν τα Λευκά όρη στο νομό Χανίων, λόγω της μεγάλης εκτάσεώς τους αλλά και της ύπαρξης του οροπεδίου Ομαλού και του φαραγγιού της Σαμαριάς που συνέδεε τις επαρχίες των Χανίων μέσα από δύσβατα περάσματα που ήταν εύκολο να φυλαχτούν από λίγους άνδρες. Στις σιδερόπορτες, στο φαράγκι της Σαμαριάς, στο φάραγκα όπως τον λένε, οι βράχοι έχουν απόσταση έξι μέτρα και ύψος 300 μ.
Ο νομός Χανίων έχει πέντε επαρχίες τις επαρχίες Κυδωνίας, Αποκορώνου, Σφακιών, Σέλινου και Κίσσαμου.
Στα χωριά που ήσαν γύρω από τις ρίζες των Λευκών ορέων ήταν οι κατοικίες των επαναστατών {Λάκκοι, Θέρισο, Ζούρβα, Σφακιά κ.α. Τα χωριά αυτά δεν υποδουλώθηκαν σε κανένα κατακτητή. Αντίθετα οι διάφοροι κατακτητές, τους παραχωρούσαν προνόμια για να μην έχουν ενοχλήσεις. Πολλές φορές όμως είτε γιατί οι κατακτητές καταπατούσαν τα προνόμια είτε γιατί ξύπναγε μέσα στους ριζίτες το εθνικό αίσθημα γινόντουσαν επαναστάσεις. Όπως αναφέρουν οι Ιστορικοί οι περισσότερες επαναστάσεις στον κόσμο όλο έχουν γίνει στην Κρήτη. Σαράντα και πλέον επαναστάσεις μεγάλες – Παγκρήτιες – έγιναν επί Ενετοκρατίας (1212–1645) και Τουρκοκρατίας (1645-1898). Οι πιο πολλές από τις επαναστάσεις αυτές ξεκίνησαν από τους Λάκκους και τα Σφακιά.
Οι πρόγονοί μας βρέθηκαν να κατοικούν στους Λάκκους, με αποτέλεσμα να έχουν λάβει μέρος σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες και να έχουν υποστεί πολύ μεγάλες θυσίες. Πρόγονοί μας ήσαν από τους Λάκκους οι Μαυρογένη και οι Μάντακες και από τον Αζωγυρέ Σέλινου οι Κριάρηδες. Από τους παραπάνω μόνο για τους Μαυρογένη κατάφερα να συγκεντρώσω ορισμένα στοιχεία τα οποία και παραθέτω παρακάτω.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Μετά την παρακμή των Ελληνικών πόλεων η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Αραβες, Ενετούς και Τουρκοαιγυπτίους.
Χρονολογικά τα γεγονότα έχουν ως εξής:
- 2600 Π.Χ. ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
2600 – 1100 Π.Χ. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ (ΜΙΝΩΙΚΟΙ) ΧΡΟΝΟΙ
1100 - 69 Π.Χ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
69 Π.Χ. - 330 Μ.Χ ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ
330 - 823 ΠΡΩΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
823 - 961 ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑ (ΣΑΡΑΚΗΝΟΙ)
961 - 1204 ΔΕΥΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
[Αρχοντόπουλα: Φωκάς (μετονομάστηκαν από τους Ενετούς σε Καλλέργηδες), Βαρούχας, Σκορδύλης, Μουσούρος, Γαβαλάς, Μελισσηνός, Αρχολέκος, Βλαστός, Χορτάτζης, Αργυρό- πουλος, Καλαφάτης και Λίθινος]
1204 - 1212 ΓΕΝΟΥΑΤΕΣ
1212 - 1645 ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ
1645 - 1830 Α ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1830 - 1841 ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ
1841 - 1878 Β ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1878 - 1889 Γ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
(ΗΜΙΑΥΤΟΝΟΜΙΑ)
1889 - 1898 Δ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
1897 Μετά σφαγή οι μεγάλες δυνάμεις μοίρασαν την Κρήτη (Χανιά – Ιταλοί, Ρέθυμνο – Ρώσοι, Ηράκλειο Αγγλοι, Λασίθι – Γάλλοι).
1898 (9.12) Πρίγκηψ Γεώργιος – Υπατος Αρμοστής (Αυτονομία – Κρητική Πολιτεία)
H ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ Ο ΘΥΡΕΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
1913 (1.12) Υψωση της σημαίας της ενώσεως με την Ελλάδα στην είσοδο του λιμανιού στo κάστρο - φυλακή, του Φιρκά, από τον Χατζημιχάλη Γιάνναρη και τον Αναγνώστη (Χαράλαμπο) Μάντακα αδελφό του πατέρα της γιαγιάς μου Αικατερίνης Μάντακα συζ. Βασιλείου Μαυρογένη.
Κατά την διάρκεια της Ενετοκρατίας έγιναν 26 επαναστάσεις με κυριότερες τις εξής:
1205 Σκορδυλών
1212 Αγιοστεφανιτών
1217 Σκορδυλών και Μελισσινών
1230, 1234, 1261 Με υπόδειξη του Βυζαντίου
1265
1271 –1272 Χορτάτζηδων
1276 – 1292 Καλλέργηδων
1303, 1330, 1332, 1337 Καλλέργηδων, Ψαρομηλίγκων και
1341 Σμυριλίου
1347 Ψαρομηλίγκων
1456 – 1467
1570 Καντανολέοντος
1608 Σφακιών
Επί Τουρκοκρατίας (1645-1898) έγιναν 15 επαναστάσεις με κυριότερες τις εξής:
1660 Μοροζίνη
1692 Μαντσενίγκου – Μοροζίνη
1770 Δασκαλογιάννη
1821 Γενική επανάσταση
1833 Μουριές
1841 Χαιρέτη
1858 Μαυρογένη
1866 Γενική επανάσταση
1878 Γενική επανάσταση
1889 Γενική επανάσταση
1895 Μεταπολιτευτική Επιτροπή
1897Αποβίβαση Ελληνικού στρατού.
Στη συνέχεια έχουμε:
1898 Κάθοδος Ελληνα Αρμοστή και
1913 (13/12) Ενωση με την Ελλάδα.
Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ 1645
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού THEODORE BLANCARD LES MAVROYENI HISTOIRE D’ ORIENT (1909, τόμοι 2, Εθνική βιβλιοθήκη α/α BEI 144) , οι Μαυρογένη είναι απόγονοι των Ενετών Μοροζίνι, οι οποίοι πάλι προέρχονταν από το Βυζάντιο, όπου είχαν πριγκιπική θέση και είχαν επώνυμο MAVROGENO. Οι Μαυρογένη διεσπάρησαν σε διάφορα μέρη σε πρώτη φάση μετά την άλωση της Κων/λεως το 1453. Ενας κλάδος πήγε στην Πελοπόννησο, ένας στην Εύβοια και ένας άλλος στην Κρήτη.
Πολλά μέλη Ενετικών οικογενειών προερχόταν από το Βυζάντιο και είχαν Ελληνικά ονόματα. Τα ονόματα αυτά τα μετέτρεψαν σε Ενετικά και αργότερα τα ξαναμετέτρεψαν σε Ελληνικά. Κάτι τέτοιο πρέπει να συμβαίνει και με τους Μαυρογένη.
Μέλος της οικογένειας ήταν και ο Φραγκίσκος Μοροζίνι (Francesco Morosini 1618-1694) από τους μεγαλύτερους καπετάνιους της Βενετίας. O Fr. Morosini αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο τον Ιούνιο του 1685 και την κατέλαβε. Στη συνέχεια το 1687 κατέλαβε την Αθήνα, πέθανε δε στην Εύβοια και τον έθαψαν στη Βενετία. Στην πλάκα του τάφου του γράφει
FRANCISCO ΜAVROGENO
PELOPONNESIACO
SENATUS
ANNO MDCVIC
Η πρώτη ιστορική εμφάνιση του ονόματος Μαυρογένης γίνεται το 1274 όπου αναφέρεται ο Μάριος Μαυρογένης ή Μοροζίνι ( BLANCARD B 705). Κατά τον Blancard η σχέση των δύο ονομάτων, ενισχύεται από την φωνητική και ορθογραφική ομοιότητα των ονομάτων, καθώς και από την εμφάνιση του οικοσήμου των Μαυρογένη με τη φιγούρα του Λέοντος του Αγίου Μάρκου, όπως του Μοροζίνι. Κλάδος των απογόνων του Μοροζίνι στην Εύβοια έφερε τον τίτλο του Δούκα της Κρήτης. Επίσης σε επιτάφιο πλάκα (1619) στο παλιό Ηράκλειο Κρήτης βρέθηκε επιγραφή
DONATO MAVROGENO
CRETAE DVCL
OMNI ………..
Αρμοστές της Κρήτης, από το 1208 μέχρι το 1670 που υποτάχθηκε στους Τούρκους, με την επωνυμία Μοροζίνης (ΨΙΛΑΚΗΣ, Β σελ. 538) αναφέρονται σε 12 περιόδους.
Στα ληξιαρχικά βιβλία των Ενετών Χανίων, αναφέρεται το όνομα Marco Mavroceno (Morosini) consilieri 26/9/1625 - 29/3/1629. (Tα ληξιαρχικά βιβλία των Βενετών Ευγενών του Διαμερίσματος Χανίων (1519-1640) ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΙΜΠΛΗ σελ 252). Ολα αυτά συνηγορούν ότι κάποια σχέση υπάρχει μεταξύ των δύο ονομάτων.
Ο BLANCARD αναφέρει ότι όταν το 1715 οι Τούρκοι κατέλαβαν ολόκληρη την Πελοπόννησο και εξεδίωξαν τους Ενετούς, δύο Μαυρογένη ο Στέφανος και ο Πέτρος, με τους γονείς τους Δημήτριο και Μαρουσάκη και τα αδέλφια τους (Ειρήνη, Νικόλαο, Γρανετάκη, Μαρία και Εμμανουήλ) έφυγαν από την Πελοπόννησο, από το χωριό Βαμβακού της Λακωνίας και εγκαταστάθηκαν στην Πάρο.
Ηταν πολύ πλούσιοι ο Πέτρος μάλιστα, ο οποίος ήταν και υποπρόξενος της Αυστρίας και της Αγγλίας στις Κυκλάδες, ανακαίνισε την εκκλησία της Εκατονταπυλιανής, όπως φαίνεται από μία επιγραφή που υπάρχει μέχρι σήμερα. Στη συνέχεια ο Στέφανος εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου χάρη στη μόρφωσή του έγινε διερμηνέας του Στόλου του Σουλτάνου, ενώ αργότερα ο γιος του Πέτρου, Νικόλαος έγινε ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας (1786-90).
Ο ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος έκανε πολλά έργα και στα νησιά του Αιγαίου, έκανε επίσης βιβλιοθήκη για τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης, το δε παλάτι του που είχε στο Βουκουρέστι, όταν ήταν ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας, χρησιμοποιείται σήμερα σαν Εθνικό Μουσείο της Ρουμανίας.
Μια ενδιαφέρουσα τοιχογραφία σε φυσικό περίπου μέγεθος βρίσκεται στο αριστερό τμήμα του νάρθηκα του ναού της Ζωοδόχου Πηγής στο Βουκουρέστι.
Η τοιχογραφία έχει τις μορφές του Νικολάου Μαυρογένη της γυναίκας και των παιδιών του.Στην Πάρο έκανε πάρα πολλά έργα μεταξύ των οποίων τη δαπεδόστρωση του κύριου δρόμου της αγοράς της Πάρου. Στο δρόμο αυτό υπάρχουν και τρεις βρύσες που έκανε και έχουν ημερομηνία 1777 και διάφορες επιγραφές. Ο Οδυσέας Ελύτης τόσο εντυπωσιάστηκε από τις βρύσες του Μαυρογένη που στο Αξιον Εστί γράφει
« όπου και να πατεί το πόδι σας, φωνάζω, ανοίξτε, αδελφοί, μια βρύση ανοίξτε, τη δική σας βρύση του Μαυρογένη!»Στην Εκατονταπυλιανή υπάρχουν τρεις μεγάλες εικόνες στο τέμπλο δεξιά αριστερά της πύλης του ιερού στις οποίες έχει αφιέρωση του Μαυρογένη. Πολύ εύκολα μπορεί να διαβάσει κανείς
ΙΩ : ΝΚ: ΠΤΡ
ΜΓ ΒΒΔ
ΜΡ: ΔΜ:Κ 1788
ΤΕΝ: :ΒΚΡSI:
Που σημαίνουν
ΙΩάννης ΝιΚόλαος ΠέΤΡου
ΜαυροΓένης ΒοεΒόΔας
ΜαΡία ΔόΜνα Και 1788
ΤεκΝων ΒουΚουΡέSτΙ
Το τέλος του ήταν φρικτό, αποκεφαλίστηκε κατόπιν εντολής του Σουλτάνου.
Σημαντικό μέλος της οικογένειας ήταν και ο Ιωάννης Μαυρογένης, ανιψιός του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας, ο οποίος ήταν ο σπουδαιότερος συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου και προοριζόταν για υπουργός των εξωτερικών σε μια ενδεχόμενη Ελληνική Κυβέρνηση στην εποχή του Ρήγα Φεραίου.
Ο Ιωάννης Μαυρογένης που την εποχή εκείνη μιλούσε Ελληνικά, Γαλλικά, Ιταλικά και λίγα Γερμανικά δεν συνελήφθη τότε που συνελήφθησαν ο Ρήγας και οι συνεργάτες του γιατί βρισκόταν σε αποστολή στο Παρίσι να συναντήσει τον Ναπολέοντα και να ζητήσει τη βοήθειά του για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό.Δισέγγονη του Πέτρου ήταν η Μαντώ Μαυρογένη, ηρωίδα της επανάστασης του 1821, (πέθανε το 1848). Ο πατέρας της Νικόλαος, μέγας σπαθάρης στην αυλή στο Βουκουρέστι, έφυγε κρυφά όταν θανάτωσε ο Σουλτάνος τον θείο του, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και πήγε στην Τεργέστη όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο. Μετά το θάνατο του πατέρα της, η Μαντώ, έφυγε από τη Τεργέστη και πήγε με τη μητέρα της και τον αδελφό της Γιώργο, κατ αρχάς στην Τήνο και στη συνέχεια στη Μύκονο. Στη Τήνο και σε ηλικία 18 ετών μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία. Στην επανάσταση του 1821 αρμάτωσε με έξοδά της πλοίο και αργότερα έλαβε ενεργό μέρος σε πολλές μάχες, σαν οπλαρχηγός με δικό της σώμα πολεμιστών. Δυο φορές μάλιστα σώθηκε, από βέβαιο θάνατο κατά τη μάχη, από συμπολεμιστές της που θυσιάστηκαν για να τη σώσουν. Επίσης κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 έγραψε γράμματα προς τις γυναίκες της Ευρώπης και ζητούσε τη συμπαράστασή τους για την ελευθέρωση της Ελλάδας. Η Μαντώ ήταν μορφωμένη και ήξερε Αγγλικά και Γαλλικά.
Τα γράμματά της τα έδωσαν φιλέλληνες σε εφημερίδες της Ευρώπης και η δημοσίευσή τους προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση. Μετά το τέλος του Αγώνα, και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό, εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο και συνήψε σχέση με τον Δημήτριο Υψηλάντη, στρατάρχη τότε δυτικής Ελλάδας. Ο τότε υπουργός Στρατιωτικών, όμως Κωλέτης είχε σχηματίσει τη γνώμη ότι η Μαντώ πήγαινε να στεφανωθεί τον Υψηλάντη για να τον σπρώξει προς το θρόνο της Ελλάδας και να καθίσει πλάι του βασίλισσα. Εβαλε λοιπόν ανθρώπους του οι οποίοι την απήγαγαν και την πήγαν στην Μύκονο, δίνοντας της να νομίσει ότι ή ενέργεια ήταν του Υψηλάντη ο οποίος ασθενούσε βαριά από στηθική αρρώστια εκείνη την εποχή. Παράλληλα έπεισε τη Μαντώ ότι η δολοπλοκία ήταν του Υψηλάντη. Η Μαντώ γύρισε πίσω, στο Ναύπλιο, αλλά χρησιμοποιώντας πάλι ο Κωλέτης τους γιατρούς του Υψηλάντη την έπεισε να ξαναφύγει για Μύκονο. Σε λίγο πέθανε ο Υψηλάντης (1832) και όταν η Μαντώ το έμαθε ήταν απαρηγόρητη. Η Μαντώ πέθανε από τύφο το 1848 πάμπτωχη και ξεχασμένη αφού όλη της την μεγάλη περιουσία την είχε ξοδέψει για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Τρισέγγονο του Πέτρου ήταν και ο ηγεμόνας της Σάμου Αλέξανδρος Μαυρογένης (1848-1929).
Διάφοροι απόγονοι των αδελφών εγκαταστάθηκαν εκτός από την Πάρο, στην Μύκονο, Σίφνο, Μήλο, Σάμο, Εύβοια, Κρήτη και Κωνσταντινούπολη.
Από τα ανωτέρω αδέλφια ο μικρότερος, ο Εμμανουήλ, όπως αναφέρει το 1909 ο Blancard «εγκαταστάθηκε στην Κρήτη όπου οι απόγονοί του ζουν σήμερα».
Η εκδοχή ότι οι Μαυρογένη της Κρήτης είναι η ίδια οικογένεια με τους Μαυρογένη της Βαμβακούς αποδεικνύεται:
α) Από την ονομασία του Βαμβακόπουλου και του πλατάνου του Μαυρογένη έξω από τα Χανιά.
β) Aπό τη μαρτυρία του αιωνόβιου Αποστόλου Μαυρογένη, εγγονού του Εμμ. Μαυρογένη, που την έδωσε ο ίδιος στο συγγραφέα της Ιστορίας της Κρήτης Ψιλλάκη .
γ) Aπό την παράδοση της οικογένειας.
Αλλα αξιόλογα μέλη της οικογένειας είναι:
Ο Πέτρος αδελφός του Νικολάου που ασχολήθηκε με το εμπόριο και την καλλιέργεια στην Πάρο και χρημάτισε επίτροπος της Κατωπολιανής.
Στέφανος αδελφός των προηγουμένων . Εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και τελικά έγινε διερμηνέας - υπουργός - του στόλου του Σουλτάνου.
Ο Νικόλαος αδελφός των προηγουμένων έγινε επανειλημμένα προεστώς και βοεβόδας της Πάρου, βοεβόδας της Σύρου και πρόξενος. Επειτα έγινε διερμηνέας του στόλου, δυο φορές και έτσι άνοιξε ο δρόμος στην οικογένειά του να ανέβει σε διάφορα αξιώματα.
Ο Νικόλαος γιος του Πέτρου όπως αναφέρθηκε παραπάνω έγινε ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας. Η δράση του ήταν αξιόλογη. Με δική του προσπάθεια κατεστάλη η αναρχία των Αλβανών της Πελοποννήσου, Η Μάνη απέκτησε σχετική ανεξαρτησία, η Μύκονος και τα Ψαρά απέφυγαν τις συνέπειες για τη συνεργασία των με τους Ρώσους
Ο Στέφανος του Δημητρίου, ανεψιός του Νικολάου ανέλαβε δραγουμάνος του στόλου και το αξίωμα του μεγάλου Λογοθέτη των Πατριαρχείων.
Ο Νικόλαος γιος του προηγουμένου και πατέρας της Μαντώς υπήρξε σπαθάρης στη Μολδοβλαχία .
Ο Ιωάννης αδελφός του Στεφάνου αναφέρθηκε παραπάνω.
Ο Κωνσταντίνος δευτερότοκος γιος του ηγεμόνα Νικολάου, έγινε δραγουμάνος του στόλου.
Ο Σπυρίδων του Αλεξάνδρου διευθυντής του νοσοκομείου και καθηγητής του πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης
O Αλέξανδρος γιος του Σπυρίδωνα ιδιαίτερος γραμματεύς του Σουλτάνου και πρεσβευτής στις Ηνωμένες Πολιτείες, ηγεμόνας της Σάμου και γερουσιαστής.
Νεότερα μέλη ο Εμμανουήλ Μαυρογένης από τους Λάκκους της Κρήτης αρχηγός της επανάστασης του 1858 και τέλος ο επίσης Εμμανουήλ Μαυρογένης από τους Λάκκους και αυτός, που χρημάτισε διοικητής του ΟΤΕ.
Και θα πρέπει να προσθέσω ακόμη ένα Μαυρογένη το Διονύση που όπως είδα σε ένα ντοκυμαντέρ της ΝΕΤ έγινε η αιτία της κατάληψης του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973. Συγκεκριμένα ήταν μέλος του προεδρείου της φοιτητικής ένωσης της Νομικής όταν σε μια συνεδρίαση πληροφορήθηκε ότι φοιτητές κατέλαβαν το Πολυτεχνείο. Αρπαξε το μικρόφωνο το ανακοίνωσε και τους ξεσήκωσε να πάνε αμέσως στο Πολυτεχνείο. Πράγματι πήγαν στο Πολυτεχνείο αλλά δεν βρήκαν κανένα, αποφάσισαν όμως να μείνουν. Το έμαθαν οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου και έμειναν και αυτοί. Σε λίγο έκαναν τον πρόχειρο ραδιοσταθμό και άρχισε η κοσμοσυρροή νέων μαθητών και σπουδαστών. Ετσι μια λάθος πληροφόρηση, στο Διονύση, έγινε η αφετηρία ενός πολύ σημαντικού γεγονότος.
ΟΙ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ.
Ο Εμμανουήλ παιδί του Δημητρίου Μαυρογένη, φαίνεται να εγκαταστάθηκε μετά το 1715 πιθανόν γύρω στο 1740, στην Κρήτη, στα Χανιά και είναι ο πρόγονος του κλάδου των Κρητικών Μαυρογένη. Οι απόγονοι των Πέτρου και Στεφάνου αναφέρονται λεπτομερώς στο GRANDES FAMILLIES DE GRECE του Mihail Dimitri STURDZA όπου και πάλι αναφέρεται ότι είναι απόγονοι των Μοροζίνι.
Ο Εμμανουήλ απλώς αναφέρεται χωρίς κανένα σχόλιο.
Ο κλάδος λοιπόν των Μαυρογένη εγκαταστάθηκε στη Κρήτη περί το 1740 με τον Εμμανουήλ Μαυρογένη ο οποίος πρέπει να ήταν τότε σε ηλικία περίπου 25 ετών. Η εγκατάσταση (ΨΙΛΑΚΗΣ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Γ σελ. 38,39), (ΒLANCARD, Β σελ. 706), έγινε κοντά στην πόλη των Χανίων σε θέση που ονομάστηκε Βαμβακόπουλο σε ανάμνηση του χωριού καταγωγής των Μαυρογένη (Βαμβακού Λακωνίας).
Στο Βαμβακόπουλο που ακόμη και σήμερα ονομάζεται έτσι, φύτεψε ο Εμμ. Μαυρογένης του Δημητρίου, ένα πλάτανο που έγινε πολύ μεγάλος (ο πλάτανος αυτός αναφέρεται στον Blancard το 1909 και ονομαζόταν ο πλάτανος του Μαυρογένη).
Ο πλάτανος αυτός με περίμετρο περίπου 7,50 μ υπάρχει και σήμερα στο Βαμβακόπουλο. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) για περισσότερη ασφάλεια ο Εμμ. Μαυρογένης, ανέβηκε στους Λάκκους όπου παντρεύτηκε (ΒLANCARD, Β σελ. 706) κόρη Μάντακα και έκανε 3 παιδιά τους Ιωάννη, Αντώνη και Σταμάτη (οι οποίοι είχαν και το παράνομα Μπίμπος γι αυτό και ονομάζονται Μπιμπιανά η συνοικία των Λάκκων, που ήταν τα σπίτια τους, ακόμη και σήμερα).
Ο Σταμάτης είχε 12 γιους (Οι θρυλικοί γιοι του Μπιμποσταμάτη -ΨΙΛΑΚΗΣ Γ σελ. 191 ). Υπάρχει μάλιστα και σχετικό άσμα:« Προβάλετε φωνάξετε στσοι Λάκκους και στ Ορθούνι
« ναρθούν του Λαπαθέν οι γιοι και του Μπιμποσταμάτη
« και σα λαγό ετόπωσαν στου Κάτω Δρυ τον πόρο
« και μη θαρούν πως ειν λαγός και πρεμαζώνουν σκύλους
« μα πού χει άρματα ας βαστά κι απου δεν έχει ας βρήστει.Ο Εμμανουήλ Μαυρογένης είχε 32 εγγόνια και περί τα 200 δισέγγονα. Τα πιο πολλά από αυτά άλλαξαν επώνυμα για να ξεχωρίζουν ποιοι και από ποιόν προέρχονται.
Ετσι από αυτούς προήλθαν τα επώνυμα (ΨΙΛΑΚΗΣ, Γ σελ. 191) Μανιάδες, Τζοτζόληδες, Καψάληδες, Βέλανοι, , Μανωλάρηδες, Ξηράδες, Σαρρήδες, Κοκκινιανοί, Κοντέντοι, Κοκκαλάδες, Μιχελέτοι, Μαλινδρέτοι, Δρακουλέδες, Γιαννακοί, Παρασκιανοί, Μαρακιανοί, Παττακοί, Μανωλέδες Αννέζηδες, Μπιλάληδες, Μαρούληδες, Καντήδες, Γεωργιακοί και αρκετοί άλλοι (ΣΚΟΥΛΑΣ σελ. 27, 28 και BLANCARD σελ. 706 Β). Ολοι αυτοί λοιπόν είναι απόγονοι του Εμμ. Μαυρογένη από την Πάρο.
Οι κυριότερες οικογένειες των Λάκκων ήταν οι Μάντακες (απόγονοι: Σταματιανοί, Ζουρίδηδες, Μαλανδρήδες, Σέργηδες, Πρωίμηδες, Μιχελήδες, Πελεκούδηδες και άλλοι),
Οι Σκουλάδες (απόγονοι: Βολανηδες, Μαναρόληδες, Γιαννάρηδες, Νικολούδηδες, Καραπατήδες, Φερραρόληδες και άλλοι),
Οι Μαυρογένη (απόγονοι : Ανεζηδες, Γεωργιακοί, Δρακουλεδες, Καντήδες, Κόκκινοι, Μαλινδρέτοι, Μανιάδες, Μανωλάρηδες, Μανωλέδες, Μαρούληδες, Μιχελέτοι, Μπιλάληδες, Ξηράδες, Παρασκιανοί, Σαρρηδες, Τζοτζόληδες, Ψίληδες και άλλοι.
Επίσης μεγάλη οικογένεια ήταν οι Θοδωριανοί (απόγονοι: Θεοδωράκηδες, Ανδριάνηδες, Βερίβηδες, Καζάληδες, Μανουσάκηδες, Σολιδήδες και άλλοι)
Ο Ιωάννης Μαυρογένης του Εμμανουήλ από την Πάρο, είχε κατά τα γραφόμενα από τον Αχιλ. Σκουλά τρεις γιους και μια κόρη τους Σταμάτη, Εμμανουήλ, Στυλιανό και Κυριακή.
Από στοιχεία που βρήκα στο βιβλίο του Μ. Κουρμούλη ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ και που αναφέρεται, κάπως μυθιστορηματικά στην οικογένεια Μαυρογένη, απόγονος της οποίας ήταν και αυτός προκύπτουν σημαντικά στοιχεία για τον Ιωάννη Μαυρογένη, τον πρώτο γιο του Εμμ. Μαυρογένη από την Βαμβακού.
Ετσι λύθηκε και η απορία μου πως ο Ιωάννης Μαυρογένης είχε μόνο τέσσερα παιδιά ενώ τα άλλα δυο αδέλφια του είχαν περισσότερα από δέκα ο καθένας.
Όπως προκύπτει λοιπόν από το παραπάνω βιβλίο (σελ. 178), ο Γιάννης ή Τζαννής Μαυρογένης έφυγε από την Κρήτη και πήγε στη Μυτιλήνη για να κρυφτεί γιατί είχε σκοτώσει ένα Τούρκο προκειμένου να σώσει από βέβαιο θάνατο ένα συγχωριανό του.
Στη Μυτιλήνη φιλοξενήθηκε στο σπίτι του γιατρού Κονδύλη που είχε παντρευτεί τη Μαρία Μαυρογένη κόρη του αδελφού του πατέρα του Στέφανου.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μυτιλήνη ο τοπικός αγάς, ένας έκφυλος γέρος, έστειλε μήνυμα στον Κονδύλη ότι την ίδια μέρα έπρεπε να στείλει την όμορφη κόρη του Ζαμπία για το χαρέμι του. Η άρνηση θα αποτελούσε προσβολή στον αγά με σοβαρές συνέπειες για όλη την οικογένεια.
Στη συζήτηση απάνω ζητήθηκε η γνώμη του παπά Λευτέρη ο οποίος για να σώσει τη Ζαμπία πρότεινε τη μόνη λύση.
Η μόνη λύση ήταν να βρεθεί παντρεμένη η Ζαμπία ώστε να μη μπορεί να πάει στο χαρέμι του αγά. Και που θα βρούμε το γαμπρό τώρα παπά Λευτέρη αντέτεινε στεναχωρημένος ο Κονδύλης. Νατον ο γαμπρός είπε ο παπά Λευτέρης και έδειξε το Γιάννη Μαυρογένη. Ο Γιάννης εξήγησε ότι ήταν παντρεμένος και συγγενής της Ζαμπίας και ο γάμος αυτός θα αποτελούσε μεγάλη αμαρτία. Ο παπά Λευτέρης είπε το κρίμα απάνω μου, θα την παντρευτείς για να τη σώσομε και θα δούμε μετά .
Ετσι έγινε ο γάμος και η Ζαμπία γλίτωσε από τον αγά. Ο αγάς άμα έμαθε τη σκευωρία έγινε έξω φρενών, αλλά επειδή οι Μαυρογένη είχαν μεγάλη δύναμη στο σουλτάνο το θέμα δεν είχε συνέχεια.
Από το βιβλίο του Κουρμούλη, ο οποίος ήταν τρισέγγονο του Ιωάννη Μαυρογένη, προκύπτει ότι μετά το γάμο του με τη Ζαμπία ο Γιάννης Μαυρογένης πήγε στη Σμύρνη όπου με συστατική επιστολή του θείου του Στέφανου προσλήφθηκε σαν δραγουμάνος (1804-1816) στον Βεζύρη Κιαπίτογλου.
Μετά την εκτέλεση από το σουλτάνο του Κιαπίτογλου ο Μαυρογένης έφυγε και πήγε στη Ρουμανία.
Ο Γιάννης Μαυρογένης απόκτησε με τη Ζαμπετώ Κονδύλη δέκα παιδιά τους, Εμμανουήλ, Γεώργιο, Απόστολο, Κυριάκο, Δημήτρη, Ελένη, Νικόλαο, Κωνσταντίνο, Μαριγώ και Μιχάλη.
Ο Απόστολος γεννήθηκε το 1798 και πέθανε στην Αθήνα το 1906 σε ηλικία 108 χρόνων. Εμενε στην οδό Αραχώβης 10 στην Αθήνα. Σπούδασε γιατρός και υπηρέτησε σαν στρατιωτικός γιατρός υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Μιλούσε Γαλλικά, Ιταλικά Τούρκικα και Αραβικά, πολύ σπάνιο για την εποχή εκείνη. Υπήρξε σπουδαία προσωπικότητα της εποχής και ως εκ τούτου συχνά βρισκόταν στα ανάκτορα του Οθωνα σαν προσκεκλημένος. Ο Οθωνας και ο διάδοχος Γεώργιος του απένειμαν πολλά μετάλλια και παράσημα. Σε πρώτο γάμο παντρεύτηκε την Αναστασία Μπλεζάκη με την οποία απέκτησαν δυο παιδιά τους Νέστορα και Αλκιβιάδη.και σε δεύτερο γάμο την Κωνσταντίνα Γκεζελάκη.
Το γιατρό Απόστολο Μαυρογένη αναφέρουν και ο Blancard και ο συγγραφέας της Ιστορίας της Κρήτης Ψιλάκης (τον γνώρισε προσωπικά ΨΙΛΑΚΗΣ, Γ σελ. 39 ).
Ο Σταμάτης Ιωάννου Μαυρογένης (1786 - ) είχε παιδιά τους Ιωάννη, Εμμανουήλ ( 1808 - 1884) αρχηγό της επαναστάσεως 1858, Αντώνη, Δημήτρη και Στυλιανό οι οποίοι μετώκοισαν σε πεδινά χωριά όπως το Συρίλι, ο Σταλός ο Γαλατάς, τα Ζυμπραγού και σε άλλα χωριά, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ακόμη.
Πρόσφατα
διάβασα το βιβλίο του Γιώργου Καλογεράκη, Ζυμπραγού, που εκδίδεται με μέριμνα
του Μανόλη Καλογεράκη και που αναφέρεται στην ιστορία του χωριού.
Αντιγράφω
από αυτό ένα μέρος του κειμένου που είναι
εξόχως κατατοπιστικό:
Το έτος 1831 (τουρκοκρατία) στο όμορφο και ιστορικό χωριό Λάκκοι Κυδωνίας, δυο δίδυμα αδέλφια Κοκκινάκιδες (δίδυμος στην Κρητική διάλεκτο λέγεται ζυμπραγός), σκότωσαν δυο Τούρκους. Οι Τούρκοι τους αποκήρυξαν και με αποσπάσματα βγήκαν προς αναζήτησή τους. Τα δυο αδέλφια αναγκάσθηκαν να αφήσουν γενειάδα και να αλλάξουν το επίθετο τους και από Κοκκινάκιδες λεγόντουσαν Μαυρογένηδες, τούτο για να χάσουν τα ίχνη τους οι Τούρκοι που τους αναζητούσαν. Οι Μαυρογένηδες δε σταμάτησαν εκεί, μόλις τους δόθηκε η ευκαιρία έστησαν ενέδρα σε ένα τουρκικό απόσπασμα και τους σκότωσαν. Τότε περισσότερα τουρκικά αποσπάσματα βγήκαν προς αναζήτηση και εξόντωση των δυο αδελφών Μαυρογένηδων. Ετσι αναγκάστηκαν οι δυο Μαυρογένηδες να εκτοπιστούν από το χωριό Λάκκους και να αλλάξουν μεταμφίεση και όνομα, πήραν τα πρόβατα τους και πήγαν στην ερημική τότε θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Ζυμπραγού. Τα δυο αδέλφια όπως είπαμε ήταν δίδυμα που τότε δύδιμος λεγόταν ζυμπραγός. Οι Τούρκοι λοιπόν που ήταν γύρω γύρω στις γειτονιές μάθανε μεταξύ τους ότι ήρθαν δυο Ζυμπραγοί αδελφοί και εγκαταστάθηκαν στην τότε ερημική τοποθεσία όπου σήμερα είναι το χωριό Ζυμπραγού. Λέγανε λοιπόν οι Τούρκοι «να πάμε στων Ζυμπραγών το χωριό» και έτσι έμεινε το όνομα Ζυμπραγού. Οι Μαυρογένηδες δε θέλανε να έχουνε το όνομα αυτό διότι εδιώκονταν από τους Τούρκους. Αφησαν γενειάδα, μαλλιά πλεξούδες και έβαψαν τις κάπες τους μαύρες και έτσι φαίνονταν σαν καλόγεροι. Οι Τούρκοι λέγανε “πάμε να δούμε τους καλογέρους” και από εκεί έμεινε το όνομα Καλογεράκηδες. Εκείνοι ήταν οι πρώτοι Χριστιανοί κάτοικοι και έτσι χάθηκαν τα ίχνη τους από τους Τούρκους. Ο ένας εκ των αδελφών Ζυμπραγών επήγε στους Λάκκους και τους είπε “Είμαστε στον καλύτερο βοσκότοπο, έχουμε διπλασιάσει τα αιγοπρόβατά μας και οι Τούρκοι δεν μας ενοχλούν καθόλου “. Τότε αποφάσισαν να μετακομίσουν από τους Λάκκους οι οικογένειες Πρωιμάκηδων, Ψυλλάκηδων, Καραβαράκηδων και άλλοι.
Και ένα δημοσίευμα για το Συρίλι:
Συρίλι
Βρίσκεται
23 χιλιόμετρα, από το κέντρο των Χανίων. Η διακλάδωση αριστερά στο 18,2
χιλιόμετρο του δρόμου προς Κίσσαμο, μας οδηγεί στο Συρίλι το οποίο ορίζει την
αρχή της ορεινής διαδρομής. Τα σπίτια του χωριού μαζεμένα περιβάλλουν την
πλατεία με το καφενείο, την κρήνη και την παιδική χαρά. Από εδώ, το σταυροδρόμι
μας οδηγεί βορειοανατολικά προς Βλαχερωνίτισσα, νότια προς Ζουνάκι – Λίμνη –
Ντερέ, νοτιοδυτικά προς Βουκολιές – Ταυρωνίτη – Μάλεμε, δυτικά προς Κίσσαμο και
ανατολικά προς Χανιά. Το Συρίλι αναφέρεται στην επαρχία Κυδωνίας το 1577 ως
Serilli d’ Amoro και το 1583 ως Sirilocori και Sirili da Moron. Φαίνεται ότι
παλιά, υπήρχαν δυο οικισμοί οι οποίοι το 1842 αναφέρονται ως Μέσα Συρίλι και
Κάτω Συρίλι. Κάποτε ο δρόμος από τα Χανιά, έφτανε από το αεροδρόμιο του Μάλεμε
ως τη Βλαχερωνίτισσα και σταματούσε εκεί, καθώς ο Γέρο Δέτης, ένα ύψωμα με
σκληρή σύσταση εδάφους (κομόλιθρο), αποτελούσε εμπόδιο στη διάνοιξη του δρόμου
προς Συρίλι. Για να πάνε τότε οι κάτοικοι στα Χανιά, έπρεπε να περάσουν μια
ξύλινη γέφυρα πάνω από το ποτάμι δυτικά του χωριού, και όταν το ποτάμι φούσκωνε
το χειμώνα δεν υπήρχε δρόμος για την πόλη. Γύρω στα 1950, ανοίχτηκε με σκαλίδες
με προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού και επίβλεψη του τότε κοινοτικού
συμβουλίου αυτό το τμήμα του δρόμου και συνεχίστηκε αργότερα η διάνοιξη ως τον
Ντερέ. Έτσι έγινε ο δρόμος που έδωσε τη δυνατότητα επικοινωνίας του Συριλίου με
τα Χανιά, και ονομάστηκε Κακνι – Ντερέ (Κακνι : τοποθεσία στη περιοχή
αεροδρομίου Μάλεμε). Η ονομασία Συρίλι, θεωρείται ότι συνδέεται με το συριγμό
του ανέμου που κάποιες φορές, φυσά δυνατά στην περιοχή. Στο Συρίλι υπάγονται οι
οικισμοί Ελληνικό (παλαιά Πασσαλιανά) και Μετόχι. Κεντρική εκκλησία του χωριού,
είναι ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στον κεντρικό δρόμο βόρεια της πλατείας
χτισμένος στις αρχές του 20ου αιώνα, που γιορτάζει κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου.
Υπάρχουν ακόμα : ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος, ο ναός του Αγίου Αντωνίου κοντά
στα σύνορα Συριλίου με Βλαχερωνίτισσα, ο ναός Αγίου Παναγιώτη, νεόκτιστος
μικρός ναός πάνω στον κεντρικό δρόμο, απέναντι από το κοιμητήριο του χωριού,
που εορτάζει κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου. Ο ναός Τιμίου Σταυρού, στο σύνορο
Ζουνακίου – Συριλίου, ο ναός της Παναγίας (Γενέσιον της Θεοτόκου) στο Μετόχι,
όπου και το κοιμητήριο του οικισμού. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού «Άγιος
Ιωάννης ο Θεολόγος», διοργανώνει κάθε χρόνο τον Αύγουστο γιορτή ξεροτήγανου.
Στο Συρίλι, υπάρχουν αρκετά καταφύγια από την Γερμανική κατοχή, και ένα από
αυτά σώζεται ανέπαφο στο ύψωμα νότια του χωριού. Ο θρύλος λέει, ότι στην κορυφή
πάνω από το καταφύγιο υπάρχει θαμμένη μια χρυσή καμπάνα που είχαν κρύψει οι
χριστιανοί επί
Τουρκοκρατίας. Το Μετόχι, οικισμός χτισμένος
επί Βενετοκρατίας, διατηρεί τα στοιχεία μιας σπάνιας ομορφιάς. Αλλεπάλληλες
πέτρινες αψίδες, οδηγούν στον εσωτερικό αίθριο χώρο. Ένα επιβλητικό διώροφο
κτίσμα με τεράστιες λαξευτές αμμουδόπετρες χτισμένες σε επικλινή επιφάνεια στις
γωνίες, ώστε η υγρασία να μένει μακριά και η δομική στερεότητα να ενισχύεται,
ήταν κάποτε το σπίτι του Ενετού άρχοντα και αργότερα, το σπίτι του Τούρκου αγά
της περιοχής. Μια από αυτές τις πέτρες (καντουνάδες,) φέρει ανάγλυφο Ενετικό
οικόσημο.
Στο
Συρίλι εγκαταστάθηκε όταν έφυγε από τους
Λάκκους, ο αρχηγός της επανάστασης του 1858 Εμμανουήλ Μαυρογένης
Παρατήρηση
του Βασιλείου Μαυρογένη.
ΟΙ ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΚΚΙΩΤΕΣ
Ο Εμμανουήλ Ιωάννου Μαυρογένης (1788 -1829) είχε ένα γιο τον Ιωάννη ( -1829) και ο Στυλιανός Ιωάννου Μαυρογένης (1791-1829) είχε τρεις γιους τον Ιωάννη στα Χανιά, τον Χαρίτωνα στο Φουρνέ και το Σταμάτη που έμεινε στους Λάκκους. Παιδιά του Σταμάτη ήταν οι Γεώργιος, Εμμανουήλ, Βασίλης (1872-1943), Στυλιανός και η Αντωνούσα. Ο Βασίλης του Σταμάτη ήταν ο παππούς μου.
Οι τρεις παραπάνω Μαυρογένη που φαίνονται αποθανόντες το 1829, σκοτώθηκαν την 29.4.1829 σε μάχη με τους Τούρκους στα Λιβάδια.
Το γενεαλογικό δένδρο του Κρητικού κλάδου της οικογένειας Μαυρογένη φαίνεται παρακάτω:
0:Εμμανουήλ Μαυρογένης του Δημητρίου
Ο μικρότερος των αδελφών, που μετά την Βαμβακού Λακωνίας και την Πάρο πήγε στην Κρήτη, είχε τρεις γυιους και μια κόρη (BLANCARD , B σελ. 706) τους:
Α: Ιωάννη Β: Αντώνη Γ: Σταμάτη και Δ: Κυριακή
Οι Μαυρογένη, που τους είχαν ονομάσει και Μπιμπιανούς, όπως και οι άλλοι Λακκιώτες, επειδή έκαναν πολλά παιδιά είχαν πρόβλημα συνωνυμίας και γι αυτό ακολουθούσαν παρανόμια προερχόμενα συνήθως από το μικρό όνομα ή χαρακτηριστικά του πατέρα (π.χ. Μανωήλης, Κόκκινος, Γιωργιακός, Παρασκιανοί, Ξηράδες Μανιάδες κ.λ.π.) όπως αναλυτικότερα αναφέρεται παραπάνω. Ετσι σαν Μαυρογένη έμειναν τελικά μόνο οι απόγονοι του Ιωάννη Μαυρογένη. Ένα διάστημα μάλιστα και ο κλάδος της δικής μας οικογένειας ονομάστηκε Στυλιανουδιανοί, αλλά δεν επεκράτησε.Απόγονοι του Ιωάννη που παρέμειναν με το επώνυμο Μαυρογένης είναι οι (εγγονοί του εκ Βαμβακού Εμμανουήλ):
α:Σταμάτης β:Εμμανουήλ γ:Στυλιανός .
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
α1:Μαρία (Αντώνης, Δημήτρης, Γεώργιος, Ελένη).
α2:Ιωάννης (Αργυρή, Θεοχάρης, Εμμανουήλ, Μαρία, Αικατερίνη, Μιχαήλ, Αντώνης, Χρυσή).
α3:Αντώνης (Σταμάτης, Νικόλαος, Ιωάννης, Γεώργιος, Στυλιανή, Αννα, Χαρίκλεια).
α4:Εμμανουήλ Αρχηγός Επαναστάσεως 1858 (Νικόλαος, Παντελής, Γεώργιος, Ιωάννης, Δημήτριος, Μιχαήλ, Αντώνιος, Αννέττα, Ζωή, Μαρία, Αικατερίνη, Αλέξανδρος, Ολγα).
α5:Δημήτριος (Θωμάς, Ιωάννης, Χαράλαμπος)
α6:Στυλιανός (Ιωάννης, Εμμανουήλ, Αλέξανδρος, Μαρία
(μετείχε σε ένοπλη ομάδα γυναικών στην επανάσταση του 1866-69), Στυλιανή)
α7:Γεώργιος
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
β1:Μιχαήλ (Ιωάννης, Εμμανουήλ, Σταμάτης, Χαρίκλεια, Γεώργιος, Νικόλαος, Αντώνιος)
β2:Ιωάννης
β3:Σοφία (Εμμανουήλ, Χριστόδουλος, Γεώργιος, Μαρία).
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ (ΣTYΛIANOYΔIANOI)
γ1:Ιωάννης (Στυλιανός, Μαρία, Aργυρή, Αικατερίνη, Καλλιόπη, Ελένη, Δέσποινα).
γ2:Χαρίτων (Ιωάννης, Παύλος, Αντώνιος, Μαρία)
γ3:Σταμάτιος (Γεώργιος, Εμμανουήλ, Βασίλης (με έντονη γραμμή στο παραπάνω διάγραμμα), Στυλιανός, Αντωνούσα)
γ4:Κυριακή
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ
γ.3.1. Γεώργιος Εμμανουήλ (Διοικητής ΟΤΕ), Κλεάνθη Μανωλαράκη, Αργυρώ, Τριανταφυλλιά Δρακουλάκη, Αναστασία Τσιάκου, Δεσποινιά)
γ.3.2.Εμμανουήλ (Βασίλης, Σταμάτης)
γ.3.3.Βασίλης (Ελένη Σκουλά, Γεώργιος, Εμμανουήλ, Ερασμία Βολάνη, Σταμάτης).
γ.3.4.Στυλιανός (Εμμανουήλ, Νικόλαος, Φροσύνη Καζαλάκη, Ελευθερία Ψιλάκη, Αναστασία Μπιλαλάκη).
γ.3.5. Αντωνούσα Ψιλάκη
ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ.
(Ο παππούς μου ήταν τρισέγγονος του Εμμανουήλ από τη Βαμβακού και η Μαντώ Μαυρογένους ήταν δισέγγονη του αδελφού του Εμμανουήλ, Πέτρου άρα τρίτη εξαδέλφη του πατέρα του παππού μου.)
Ημερομηνίες γεννήσεως, θανάτου των Μαυρογένη των κατ ευθείαν προγόνων και απογόνων μας είναι οι παρακάτω.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ ( ; ) (1725)
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ (1715) ( ; )
ΙΩΑΝΝΗΣ (ΜΠΙΜΠΟΣ) 1750) 1860
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ 1791 1829
ΣΤΑΜΑΤΗΣ (ΣΤΥΛΙΑΝΟΥΔΙΑΝΟΙ) 1829 1916
ΒΑΣΙΛΗΣ 1872 1943
ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1906 1994
ΒΑΣΙΛΗΣ 1933
ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1966
(Εντός παρενθέσεως χρονολογίες κατ εκτίμηση
Aπόγονοι του Βασ. Μαυρογένη είναι οι παρακάτω:
Μετάφραση από το δίτομο βιβλίο του BLANCARD (σελ 703 – 707 Β τόμος έκδοση 1909) από τη Στέλλα Βασ. Μαυρογένη.
ΟΙ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ
Αρχηγός και οργανωτής της εξέγερσης της Κρήτης το 1858.
Αρχηγός εξεγέρσεων από το 1866 στο 1878.
Ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης θεωρούσε το γαλάζιο της Κρήτης σαν παράγοντα βελτίωσης της υγείας των ανθρώπων. Αυτό είναι τελικά που κάνει αίσθηση στον παρατηρητή που φτάνει στην Κρήτη, όπου τον βεβαιώνουμε ότι δεν υπάρχει ούτε ένα άγριο θηρίο και ότι όλα τα απαραίτητα είδη βρίσκονται σε αφθονία.
‘‘Η Κρήτη λέει ο Ομηρος είναι μια μεγάλη γη στη μέση μιας απέραντης θάλασσας. Είναι όμορφη εύφορη, περιτριγυρισμένη από κύματα και έχει 90 πόλεις και αναρίθμητους ανθρώπους.’’
Ο κόμης Μarcellus έγραφε με ενθουσιασμό, το 1820, στο βιβλίο του ‘Οι αναμνήσεις της Ανατολής’ για την Κρήτη ότι είναι η κοιτίδα του παραμυθιού , το ιερό νησί. Ολοι οι θεοί είναι λίγο πολύ Κρητικής προέλευσης. Από ψηλά στις επάλξεις του Ηρακλείου (Candie) έβλεπα το βουνό στο οποίο μεγάλωσε ο Δίας , πιο κάτω στις όχθες του ποταμού υπάρχουν και καταπράσινα πλατάνια που δανείζουν τη σκιά τους στην όμορφη Ευρώπη. Μακριά φαίνονται τα βράχια από όπου ξεπήδησε η νύμφη Δίκτυννα για να ξεφύγει από τους διώκτες του σοφού νομοθέτη Μίνωα και το ακρωτήρι του Απτέρου όπου οι μούσες νίκησαν τις σειρήνες στο τραγούδι.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από όλα αυτά είναι ότι αυτή η χώρα, κοιτίδα του Ελληνικού πολιτισμού πρέπει να είναι περήφανη για την ένδοξη αρχαιότητα της και για ότι η φύση της είναι από τις πιο όμορφες και μέσα από την αφάνταστη γονιμότητά της έδωσε στην ανθρωπότητα τον τόσο ευφυή μύθο της θρησκείας στους λαούς της αρχαίας Ελλάδας.
Η Κρήτη ήταν ανέκαθεν αντικείμενο ζηλοφθονίας των ξένων. Η φύση της προσφέρει ένα μεγαλόπρεπο συμπόσιο, στο οποίο όπως θα έλεγε ο Kamortine, θα ήθελαν όλοι οι Θεοί του Ολύμπου που ακολούθησαν την έξοδο. Ενας Μαυρογένης του οποίου αγνοούσε το μικρό όνομα ήταν προύχοντας στη μικρή πόλη Βαμβακού της Λακωνίας και είχε πέντε παιδιά το Νικόλα, τον Πέτρο, τον Στέφανο, το Γιάννη και τον Εμμανουήλ. Ο πρωτότοκος ο Νικόλας έμεινε στην αρχή στη Βαμβακού και μετά υπηρέτησε στον Ενετικό στρατό και έγινε πρόξενος της Βενετίας στην Πάρο το 1725. Και οι άλλοι αδελφοί εγκατέλειψαν διαδοχικά τον τόπο τους. Ο Πέτρος πήγε επίσης στην Πάρο, ο Στέφανος στην Κωνσταντινούπολη, ο Γιάννης στη Μύκονο και τελικά ο Εμμανουήλ στην Κρήτη. Αυτός ο τελευταίος εγκαταστάθηκε αρχικά στα Χανιά και λίγο αργότερα σε μια περιοχή που του ανήκε περίπου μια ώρα απόσταση από τα Χανιά, ανάμεσα στα Περβόλια και το Δαράτσο όπου έφτιαξε μια συνοικία και την ονόμασε Βαμβακόπουλο σε ανάμνηση του χωριού προέλευσής του, της Βαμβακούς Λακωνίας. Τα ερείπια αυτής της συνοικίας υπάρχουν ακόμα και σήμερα μαζί με ένα γιγάντιο πλάτανο και ονομάζονται ακόμα και σήμερα το Βαμβακόπουλο του Μαυρογένη.
Αργότερα ο Μαυρογένης άφησε το Βαμβακόπουλο και ανέβηκε στους Λάκκους όπου παντρεύτηκε σε αυτόν το μικρό οικισμό την κόρη του αρχηγού Μάντακα από την οποία απέκτησε τρεις γιους : το Γιάννη, τον Αντώνη και το Σταμάτη. Αυτός ο τελευταίος παντρεύτηκε τη συμπατριώτισσά του Ελένη Πρασοπούλου με την οποία έκανε τον Εμμανουήλ, το Γιάννη, τον Αντώνη, το Δημήτρη και το Στυλιανό.
Από αυτά τα παιδιά ο μεγαλύτερος ο Μανώλης έγινε ο διάσημος καπετάν Μανώλης αρχηγός της Κρητικής εξέγερσης του 1858, η οποία φέρει και το όνομά του.
Το νησί της Κρήτης είναι ένα από τα μέρη του κόσμου στο οποίο έγιναν οι περισσότερες επαναστάσεις. Αυτές οι επαναστάσεις είχαν μεγάλη άνθιση λόγω του γεγονότος ότι ο πληθυσμός που έμενε στην Κρήτη προσπαθούσε να αποτινάξει το δεσμό που του επέβαλαν διάφορα έθνη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, όσο μιλούσε το Κρητικό αίμα, τόσο ο αταβισμός (η κληρονομική προδιάθεση) έπαιρνε το πάνω χέρι. Στην Κρήτη ο άντρας είναι στρατιώτης έλεγε ο Αριστοτέλης που ζει μέσα σε μια ομοιόμορφη πειθαρχία μέσα σε μια κοινότητα πλήρη από τροφή, κινδύνους και απολαύσεις, πάντα έτοιμος να σηκωθεί και να αγωνιστεί. Οι εξεγέρσεις γινόντουσαν τόσο συχνά που οι Κρητικοί το θεωρούσαν άχρηστο να κρατάνε χρονικό λογαριασμό. Επίσης δεν υπήρχε καμιά τακτική χρονολογία κόντρα στους κατακτητές, παρά μόνο ένας τρόπος πολύ δικός τους και πολύ ιδιαίτερος για την τοποθέτησή τους στην ιστορία. Εκεί κάθε επανάσταση φέρει το όνομα του κύριου πρωτεργάτη. Ετσι η εξέγερση του 1858 είναι γνωστή σαν του Μαυρογένη και η προηγούμενη σαν του Χαιρέτη και του Βασιλογιώργη. Η περίοδος των επαναστάσεων ουσιαστικά ξεκίνησε το 1207 από τον κόμη του Maillot ο οποίος αφού κυρίευσε το Ηράκλειο στο όνομα των Γενοβέζων, κατάφερε να το σκάσει με τις γαλέρες του.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΒΑΣ. ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΑπό το βιβλίο του Αχιλ. Σκουλά ΟΙ ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΚΚΙΩΤΑΙ σελ 82,83,84, έχομε αναλυτικά το γενεαλογικό δένδρο των Μαυρογένη της Κρήτης. Επίσης στις σελίδες 27,28,29 βλέπομε τα επώνυμα των Μαυρογένηδων που άλλαξαν.
(βλέπε και http://www.lakkoi.blogspot.com/ )
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%AC%CE%BA%CE%BA%CE%BF%CE%B9_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD
(βλέπε και http://www.lakkoi.blogspot.com/ )
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%AC%CE%BA%CE%BA%CE%BF%CE%B9_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD
ΡΙΖΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ
Ριζίτικα λέγονται τα άσματα που τραγουδούσαν στα χωριά της Ρίζας, την ώρα που γλεντούσαν. Χωριά της Ρίζας ήταν εκείνα τα χωριά που βρίσκονταν στην βάση (ρίζα) των Λευκών Ορέων. Μερικά από τα ποιο ενδιαφέροντα που τα άκουσα στους Λάκκους, αλλά και διάφορες μαντινάδες και ανέκδοτα είναι και τα παρακάτω:
Πότες θα κάνει ξαστεριά
πότες θα Φλεβαρίσει
να πάρω το ντουφέκι μου
την όμορφη πατρώνα
να κατεβώ στον Ομαλό
στη στράτα τω Μουσούρω
να κάνω μάνες δίχως γιους
γυναίκες δίχως άντρες
να κάνω και μωρά παιδιά
να κλαιν δίχως μανάδες
να κλαιν τη νύχτα για νερό
και την αυγή για γάλα
και τ'αποξημερώματα
για τη γλυκειά τους μάνα
(Το τραγούδι πότες θα κάνει ξαστεριά )
Οι άντρες πάνε φυλακή
για μιαν αιτία πάντα
μα πάνε και κιαμιά φορά
και δεν κατέχουν γιάντα!
Καλώς τηνε τη κοπελιά
κιανε κρατεί και πίττα
περίττου να ναι και ζεστή
και να χει και μυζήθρα. (το έλεγε ο πατέρας μου)
Με τα πετούμενα πουλιά
επήγαινα πετώντας
μα δα μου κόψαν τα φτερά
και πάω περπατώντας
Μην τονε κλαίς τον αητό
απού πετά σα βρέχει
μον κλαίγε το μικρό πουλί
απου φτερά δεν έχει
(Με τη φωνή της γιαγιάς Κατίνας)
Το παιδι οντε γεννάται
σαν το πωρικό λογάται
εις τσοι δέκα μεγαλώνει
και τον κόσμο καμαρώνει
στσοι κοσι ναι γλεντιστής
και καλός πολεμιστής
στσοι τριάντα ανθεί και δένει
και το σπίτι ντου ανασταίνει
στσοι σαράντα αναδειγμένος
και στο κόσμο ξακουσμένος
στσοι πενήντα για βουλή…
αν έχει κεφαλή καλή
στσοι εξήντα γέρνεται
κι ορνιθοτυφλαίνεται
στσοι εβδομήντα καμπουρώνει
κουμπιστήρι αναμαζώνει
στσοι ογδοήντα δε φελά
μόνο το ψωμί χαλά
στσοι ενενήντα οι γι εδικοί ντου
λενε θέ μου πάρε την ψυχή του
γιατί δεν τονε βαστούμε μπλιό
(Από τη γιαγιά Αικατερίνη Μαυρογένη - Μάντακα)
βλέπε
http://www.mavrogenisb.blogspot.com/
Τον αντρειωμένο μην τον κλαις
κιαν αστοχίσει μια και δυο
πάλι αντρειωμένος είναι,
πάλι ειν η πόρτα του ανοιχτή
κι τάβλα του στρωμένη
Σαν ειν ο τράγος δυνατός
δεν τονε σταίν η μάνδρα
ο άντρας κάνει τη γενιά
κι όχι η γενιά τον άντρα
Μάνα σαν ρθούν οι φίλοι μου
σαν ρθούν οι γι εδικοί μας,
μην τονε πεις π απόθανα
να τσοι βαροκαρδίσεις,
πεσ τους πως είμαι σε χαρά που μ έχουν καλεσμένο, (παραλλαγή)
στρώσε τους τάβλα να γευτούν,
κλίνη να κοιμηθούνε ,
στρώσε τους παραπέζουλα,
να θέσουν τα άρματά τους,
και το πρωί σα σηκωθούν
και σ αποχαιρετάνε
πέτονε πως απόθανα
(το απαγγέλλει ο στρατηγός Μανόλης Μάντακας)
βλέπε http://www.mavrogenisb.blogspot.com/
Σε ψηλό βουνό σε ριζιμιό χαράκι,
κάθεται έν αητός
βρεμένος χιονισμένος ο καϋμένος
και παρακαλεί τον ήλιο ν ανατείλει,
ήλιε ανάτειλε ήλιε λάμψε και δώσε
να λιώσουνε τα χιόνια από τα φτερά μου
και τα κρούσταλλα από τ ακράνυχά μου
Τρώτε και πίνετε αρχοντες
και γω θα σας διηγούμαι
καλά διηγούμαι
για έναν αντρειωμένο
καλ άντρειωμένο
για ένα νιο που τον είδα εγώ
στα όρη και κυνήγα
αητό κυνήγα
κυνήγα και λαγώνευγε
Σαν τη λογιάσεις μια δουλειά
όρτσα και μη φοβάσαι
αμόλατη τη νιότη σου
και μην τηνε λυπάσαι
Μια φορά ένας Λακκιώτης πήγαινε από τσοι Λάκκους στη χώρα (Χανιά). Στην επιστροφή στη λίμνη της Αγυιάς τον συναντά ο Χριστός και του λέει: που πας πατριώτη; στσοι Λάκκους απαντά αυτός. Αν θέλει ο θεός (του ανταπαντά ο Χριστός). Θέλει δε θέλει λέει ο Λακκιώτης, θυμώνει ο Χριστός και τον κάνει βάτραχο στη λίμνη. Σε μια βδομάδα τον βγάζει τον ξανακάνει άνθρωπο και τον ξαναρωτά που πάς πατριώτη; εκείνος απαντά πάλι, στσοι Λάκκους. Αν θέλει ο θεός (του ανταπαντά ο Χριστός) θέλει δε θέλει λέει ο Λακκιώτης και έντεινε η λίμνη.
Μια φορά πήγε ένας χωρικός στον κουρέα στη χώρα και ζήτησε να τον ξυρίσει. Μπαίνει στο κουρείο και κάθεται στην καρέκλα. Από πού είσαι πατριώτη τον ρωτά ο κουρέας. Από τσοι Λάκκους απαντά ο χωρικός διστακτικά. Ο κουρέας τον κατάλαβε ότι δεν ήταν από τους Λάκκους αλλά ήθελε να πει ότι ήταν από καπετανοχώρι και του λεει: Να σου βάλω σαπουνάδα; γιατί οι Λακκιώτες ξυρίζονται χωρίς σαπουνάδα. Ε χωρίς σαπουνάδα λα θα με ξυρίσεις και μένα. Όταν άρχισε να τον ξυρίζει χωρίς σαπουνάδα και πονούσε λεει στον κουρέα. Ε βάλε και λίγη σαπουνάδα γιατί δεν είμαι δα και καταμεσής από τσοι Λάκκους.
Για το φόνο του Βέργερη υπάρχει το εξής λαϊκό άσμα
Στσοι νεραντζιάς το γούργουθο
στσοι νεραντζιάς το λάκκο
σκοτώσανε το Βέργερη
το ξακουσμένο Τούρκο
ο Γιώργιακας τον σκότωσε
απ την Αγιά Ειρήνη
μα στοχαλίζουν τους βοσκούς
πιάνουνε τους Λακκιώτες
μα κείνοι δεν τον μαρτυρούν
καλιά χουν ν αποθάνουν
τέτοιοι αετοί και σταυραετοί
δεν πρέπει να προδίδονται
(Σταμάτης Μαυρογένης)
Μια συζήτηση που δείχνει την εκτίμηση που … είχαν οι ορεινοί Κρητικοί στους πεδινούς είναι και η εξής:
Κάθονται δυο Λακκιώτες στα μνήματα των Μαντάκηδων και βλέπουνε τον κάμπο κάτω.
Κάπου εκεί φαίνονται και μερικοί άνθρωποι μικροί μικροί λόγω του υψομέτρου και τότε ρωτά ο ένας Λακκιώτης τον άλλο:
Λες να χουνε σύντεκνε οι κατωμερίτες ψυχή ;
και απαντά ο άλλος:
ε και να χουνε σύντεκνε θα ναι σαν του πουλιού
Κάποτε ταξίδευε ένας Κρητικός με το παιδί του στο κατάστρωμα του πλοίου για την Αθήνα. Καθόταν ο πατέρας στον ήλιο και έκανε σκιά στο παιδί του. Και τότε τον ρωτά κάποιος: Θα σου δώσει μωρέ ένα ποτήρι νερό άμα μεγαλώσεις; Και ο πατέρας απαντά: Δεν κατέω (ξέρω) αλλά κατέω ότι και αυτός θα κάνει το ίδιο για το παιδί του.
Αλλο ανέκδοτο που δείχνει το χαρακτήρα του Λακκιώτη είναι και το εξής:
Κάποτε ένας Λακκιώτης ξεκίνησε να πάει στη χώρα (Χανιά). Σαν έφτασε στην είσοδο της πόλης και σαν την είδε τόσο μεγάλη εντυπωσιάστηκε αλλά αμέσως έψεξε τον εαυτό του για την αδυναμία που έδειξε. Θυμωμένος τότε λέει στον απατόν (εαυτόν) του: Σα θέλω μπαίνω σα θέλω δεν μπαίνω, Ε δεν μπαίνω. Γύρισε πίσω στο χωριό, χωρίς βέβαια να μπει στη χώρα, ευχαριστημένος που δεν τον κυρίεψε η περιέργεια να δει τη χώρα.
Όταν θέλανε να ειρωνευτούνε τους Σελινιώτες τους λέγανε ότι κουβαλάνε στις τσέπες τους πέτρες και ότι ήταν μπακιρονούσιδες. Ο λόγος είναι ότι στο Σέλινο είχε μεταλλεύματα χαλκού (μπακίρι) και έτσι οι Σελινιώτες όταν έβλεπαν πέτρες παράξενες τις έπαιρναν για να τις εξετάσει κάποιος ειδικός.
Τους Λακκιώτες τους έλεγαν ειρωνικά χουμαδοκέφαλους. Ο χουμάς είναι το υγρό που μένει όταν κόψουν το υπό κατασκευή λευκό τυρί. Το ίδιο πράγμα είναι και το υγρό που μένει όταν από ένα κεσέ γιαούρτι φαγωθεί ένα μέρος. Την άλλη μέρα μέσα στον κεσέ υπάρχει μια ποσότης από ένα υπόξινο υγρό που είναι ο χουμάς. Οι Λακκιώτες είχαν πολλά πρόβατα και στα τυροκομεία (μιτάτα), επειδή υπήρχε έλλειψη νερού έπιναν όταν διψούσαν χουμά αλλά και στο μαγείρεμα τον χρησιμοποιούσαν αντί για νερό. Ο χουμάς είναι πολύ θρεπτικός και λόγω των πρωτεϊνών που περιέχει έκανε τους ανθρώπους που τον έπιναν πιο ζωτικούς και όταν από παιδιά οι άνθρωποι τρώνε πολλές πρωτείνες γίνονται αποδεδειγμένα πιο έξυπνοι, πράγμα για το οποίο περηφανευόντουσαν οι Λακκιώτες όπως και οι Σφακιανοί και οι Ανωγιανοί.
Μάλιστα κυκλοφορούσε το ανέκδοτο ότι όταν ο Θεός έκανε τον κόσμο και κοσκίνιζε το χώμα το έριξε κατά λάθος όλο στους κάμπους και δεν έμεινε χώμα για τα ορεινά που έριξε τα αποκοσκινίδια (τις πέτρες που είχαν μείνει στο κόσκινο). Οι κάτοικοι των ορεινών παραπονέθηκαν στο Θεό και αυτός όταν μοίραζε το μυαλό για να τους αποζημιώσει τους έδωσε παραπάνω και έτσι οι ορεινοί είναι πιο έξυπνοι!
Οταν "τσακωνόντουσαν" οι γονείς μου ο πατέρας μου έλεγε στη μητέρα μου που ήταν από το Σέλινο ότι κουβαλά πέτρες στις τσέπες της και η μητέρα μου του έλεγε μιλά τώρα και ο χουμαδοκέφαλος!
Ο πατέρας μου, μου διηγιόταν ότι όταν ήταν μικρός είχε θυμώσει για κάποιο λόγο που δεν θυμόταν και είχε πει ότι δεν θα φάει φαγητό. Η μητέρα του έβαλε σε ένα πιάτο φαΐ και το έβαλε στην άκρη προφανώς για να το φάει αργότερα. Αυτός το είδε και της είπε: Εγώ δε θα φάω μα οποιανού και να το φιλάς τουτονά λίγο του είναι.
Επίσης μου διηγιόταν για ένα παιδί που λέει σε κάποιο που περνούσε στο δρομάκι έξω από το σπίτι του: Φύγε μπάρμπα από το δρόμο μη σε κουτουλήσει το βούι μας. Και ρωτά ο μπάρμπας ανήσυχος: Ντα που είναι μωρέ το βούι σας; Και ανταπαντά το παιδί: Ο πατέρας μου πάει να το πάρει από την Αγιά !! (είκοσι χιλιόμετρα μακριά).
Και κάτι άλλο: Υπήρχε κάποιος που τον έλεγαν (παρανόμι) Γέντεκα. Αυτός δεν ήταν και πολύ καλά στο μυαλό. Κάποτε βρέθηκε ένα παιδί μπροστά του, το έπιασε από το λαιμό και τον έσφιγγε Του λεει το παιδί: Σιγά μπάρμπα για θα με πνίξεις. Και απαντά αυτός: Λυπούμαι σε μωρέ μα δεν έχω ήντα σου κάνω
Και ένα ανέκδοτο: Πάει καθυστερημένο το Γιωργιό στο σχολείο και του λέει η δασκάλα:
Γιάντα μωρέ Γιωργιό άργησες;
Πήγα την αίγα στον τράγο κυρία. (Η δασκάλα δεν το σχολίασε)
Σε μερικές μέρες ξανά άργησε το Γιωργιό και η δασκάλα πάλι του λεει, γιάντα (γιατί) άργησες μωρέ Γιωργιό;
Ε κυρία ξαναπήγα την αίγα στον τράγο. Και η δασκάλα:
Δεν εμπόριε μωρέ Γιωργιό να την κάνει αυτή τη δουλειά ο πατέρας σου;
και απαντά το Γιωργιό εμπόριε κυρία μα πρέπει πως ο τράγος την κάνει καλύτερα!!
Ένα άλλο γεγονός που μας συνέβη όταν πήγαμε στα Ανώγεια, το γνωστό καπετανοχώρι στην περιοχή Ηρακλείου είναι το εξής:
Είχαμε πάει στα Ανώγεια στην ταβέρνα ενός Σκουλά ( του πατέρα του γνωστού πλέον τραγουδοποιού Βασίλη Σκουλά), που είχε υπηρετήσει σαν στρατιώτης υπό τον Κώστα Νικολακόπουλο που ήταν μαζί μας με τη γυναίκα του την Ελένη. Μόλις μας γνώρισαν θέλησαν να μας κάνουν τραπέζι. Η Ζωή δεν δέχτηκε γιατί ήταν Μεγάλη Τετάρτη και νήστευε. Τότε λέει ο πατέρας του Σκουλά στο γιο του, φέρε μωρέ λίγο χαλβά να κεράσομε τσ ανθρώπους. Και ανταπαντά ο γιος :
" όι δα δεν των ε δίνουμε χαλβά, ανε θέλουνε να σφάξουμε κιαμιάν όρθα, ειδεμή πράμα. Να παν να λένε λα ότι φάγανε χαλβά στα Ανώγεια;"
O πατέρας του καφετζή όπως μάθαμε, ήταν ο Αλκιβιάδης Σκουλάς ο επονομαζόμενος και Γρυλιός. Μετά από συζήτηση με τη Ζωή τη γυναίκα μου που είδε κάτι σχέδια μας είπε ότι σε ηλικία 65 χρόνων καθόταν στο καφενείο Βυζάντιο στην Ομόνοια της Αθήνας, φορώντας γκιλότες και στιβάνια. Κάποιος ξένος τον έβλεπε και κάτι έγραφε σε ένα χαρτί, θύμωσε σηκώθηκε και πήγε να δει τι κάνει όπου διαπίστωσε ότι τον ζωγράφιζε.
Πήγε στο χωριό του, πήρε ένα μολύβι έβλεπε τον εγγονό του και τον ζωγράφισε στο πίσω μέρος ενός κουτιού τσιγάρων. Αφού τέλειωσε έδειξε στη γυναίκα του το έργο του και τη ρώτησε τίνος μοιάζει. Οφου ίδιος ο Χαραλάμπης μας είναι είπε η γυναίκα του. Μωρέ ζωγράφος ήμουνα και δεν το κάτεχα απάντησε αυτός. Ετσι στα 65 του χρόνια έγινε ζωγράφος και γλύπτης. Εξελίχτηκε σε ένα πολύ καλό και γνωστό ναίφ καλλιτέχνη. Μας πήγε σε ένα διπλανό χώρο που είχε το εργαστήρι του με πάρα πολύ δουλειά. Η Ζωή του είπε ότι και αυτή είναι Ζωγράφος και ότι κάνει πολύ καλή δουλειά. Από αυτόν τότε, που έκανε και γλυπτά εκμεταλλευόμενος την μορφή κλαδιών και κομματιών δέντρων, αγόρασε η Ζωή και μάλιστα "σε συναδελφική τιμή", μια και η Ζωή είχε τελειώσει τη Σχολή Καλών Τεχνών το έργο του, ένας ένοπλος Κρητικός που φαίνεται στην εικόνα.
Και κάτι που διάβασα σήμερα 2017 - και μου άρεσε: Δε θέλω κόρη Καστρινή που πλέκει τα καρτσόνια, μα τήνε θέλω Ανωγειανή να πορπατεί στα χιόνια.
Ένα άλλο ενδιαφέρον επεισόδιο μου συνέβη όταν επί δικτατορίας κάναμε περιοδεία για κτίρια του ΟΤΕ στην Κρήτη. Ησαν ο Διοικητής του ΟΤΕ Λ. Αλεξανδρόπουλος, Ο Δ/ντής των Τεχνικών Υπηρεσιών Παρ. Παρασκευόπουλος, και ο Μάριος Φερετζάκης από το Ηράκλειο και εγώ από τα Χανιά Τομεάρχες στα δίκτυα και τα κτίρια αντίστοιχα.
Κάποια στιγμή (1970) βρεθήκαμε στο Γενή Γκαβέ ένα πολύ ωραίο σημείο στο μέσον της παλιάς Εθνικής οδού μεταξύ Ρεθύμνου και Ηρακλείου γεμάτο πλατάνια και νερά. Αλλά κυρίως γνωστό για το καλό ψητό γουρουνόπουλο. Τους πρότεινα να καθίσομε να φάμε. Επειδή ήταν και κατάλληλη ώρα συμφώνησαν. Ζητήσαμε γουρουνόπουλο, κρασί και σαλάτες.
Μια στιγμή έρχεται ο μαγαζάτορας ένας Κρητίκαρος δυο μέτρα με ποδιά και μαχαίρι στη μέση και μας λέει : "έχω σημερινό ανθότυρο, θέλετε να σασε φέρω λίγο; " Ο Διοικητής του ΟΤΕ του απάντησε απότομα "δεν θέλομε τίποτα άλλο" και τότε αυτός απάντησε "ξιά σας (στην εξουσία σας)" και έφυγε αμέσως. Τότε ο Διοικητής του ΟΤΕ μας ρώτησε θυμωμένος "γιατί μας είπε να ξυστούμε;" Του εξηγήσαμε με το Μάριο την έννοια της λέξης ξιά σου και του είπαμε ότι ο φρέσκος ανθότυρος είναι πολύ ωραίο έδεσμα. Τότε γύρισε προς το μέρος μου και μου είπε πήγαινε και πες του να μας φέρει να δοκιμάσουμε. Πήγα μέσα και είπα στο μαγαζάτορα να μας φέρει ανθότυρο. Αυτός γυρίζει και μου λέει άστον να τον φάει κιαείς απου κατέει (ξέρει), γιατί εσείς δεν κατέτε. Του εξήγησα ότι κατέω γιατί είμαι από τσοι Λάκκους και του ζήτησα να έρθει κι αυτός να πιεί ένα ποτήρι κρασί μαζί μας. Αντε μου λέει αφού σαι ανωμερίτης θα σου κάνω τη χάρη. Στο τέλος έφερε και τη λύρα του (ήταν Ανωγιανός ανωμερίτης κι αυτός) και μας είπε και μερικές μαντινάδες. Φύγαμε μετά τρεις ώρες με ένα φρέσκο ανθότυρο ο καθένας.
Ένα ανέκδοτο που μου διηγήθηκε πρόσφατα, μετά την κηδεία της Μαρίκας Μάντακα, η Ειρήνη η νύφη της είναι το εξής:
Κάποτε στα 80 της η γιαγιά μου η Κατερίνα στην Αθήνα, επισκέπτεται την αδελφή της την Αργυρή.
Όταν έφευγε της λέει η Αργυρή : " θα σου βρω ταξί να σε πάει σπίτι σου"
Βγαίνουν μαζί στο πεζοδρόμιο και η Αργυρή σήκωσε το χέρι μήπως σταματήσει κανένα ταξί.
Περνούσαν και περνούσαν τα αυτοκίνητα και δεν σταμάταγε κανείς. Ξαφνικά άγνωστο γιατί σταματά μια μοτοσυκλέτα! Γυρίζει τότε η γιαγιά μου και λέει στην Αργυρή:
"Κακοντόπαθα με τούτο νε θα με στείλεις απού είμαι ελαφριά και ζαλίζομαι και θα πέσω και δε θα καταλάβει πράμα ο οδηγός;"
Όταν ήμουν προϊστάμενος επιβλέψεως στο ΔΜ του ΟΤΕ είχα ένα κλητήρα το Μανόλη, από τα Ανώγεια, ήταν φοβερός τύπος, καλοσυνάτος, έντιμος και εργατικός, σχετικά μεγάλης ηλικίας και μιλούσε πολύ βαριά τα Κρητικά. Είμαστε φίλοι άλλωστε ήταν Κρητικός και μάλιστα ορεινός. Ελεγε ότι ένας ξάδελφος του γιατρός, του είχε πει ότι οι ορεινοί Κρητικοί είναι πιο έξυπνοι γιατί το τυρί που τρώνε και το γάλα που πίνουνε πάει κατευθείαν στο κεφάλι, γι’ αυτό και το μυαλό είναι ασπριδερό!
Σε μια συζήτησή μας τον ρώτησα πως βρέθηκε στον ΟΤΕ. Η ιστορία του ήταν εκπληκτική. Στην κατοχή, νεαρό βοσκόπουλο, ήταν αντάρτης και μάλιστα στην ομάδα που συνέλαβε το γερμανό στρατηγό Κράιπε. Ηταν αρχηγός ένας Αγγλος κομάντο που τον έλεγαν Τζόνι. Πολύ τολμηρός, ο Τζόνι, όπως έλεγε ο Μανόλης, δεν φοβόταν τίποτα. Κάποτε λοιπόν μετά από κάποιο ανδραγάθημα του, του λέει με θαυμασμό ο Μανόλης, μωρέ Τζόνι δε φοβάσαι πράμα (τίποτα) !!! Και ο Τζόνι απαντά φοβάμαι Μανόλη φοβάμαι. Και έκπληκτος ο Μανόλης τον ρωτά στα κρητικά και ήντα φοβάσαι;
Τα γεράματα Μανόλη μου τα γεράματα φοβάμαι! Πολύ σοφή κουβέντα.
Τώρα πως έγινε κλητήρας στον ΟΤΕ ο Μανόλης;
Στο δεύτερο πόλεμο ήταν στο αντάρτικο υπό τον Μανόλη Κεφαλογιάννη μετέπειτα Βουλευτή και Υπουργό επί σειρά ετών, τότε που στη Γερμανία αρχηγός ήταν ο Χίτλερης, έτσι τον έλεγε ο Μανόλης (τα εξελλήνιζε τα ονόματα των ξένων). Του είχε πει λοιπόν ο Κεφαλογιάννης, Μανόλη μετά τον πόλεμο θα τρώμε με χρυσά κουτάλια! Μετά τον πόλεμο ο Μανόλης δεν είχε όμως να φάει και τότε πήγε στον Κεφαλογιάννη και του λέει: Μανόλη δεν κατέω με τι κουτάλια τρως εσύ εγώ όμως δεν έχω να φάω τίποτις, ούτε με τσίγκινα και τότε ο Κεφαλογιάννης πήρε το φίλο του το Μανόλη το Μαυρογένη διευθυντή τότε στον ΟΤΕ και τον διόρισε κλητήρα για να τρώει και αυτός κάτι τις έστω και με τσίγκινα κουτάλια.
Μια εποχή μάλιστα ήθελαν να τον απολύσουν, γιατί λέει δεν είχε απολυτήριο Δημοτικού σχολείου. Είχε πάει μέχρι την πέμπτη τάξη και μετά βγήκε στο αντάρτικο, ήταν βέβαια δεκαοκτώ χρόνων τότε. Τον …. βοηθήσαμε να πάει σε .. νυκτερινό και να πάρει στα εξήντα του το απολυτήριο του δημοτικού για να μην τον απολύσουν!! Τον συνάντησα στο λεωφορείο Ζωγράφου όταν είχαμε πάρει σύνταξη και οι δύο. Γιατί είσαι βρε Μανόλη στην Αθήνα και δεν πας στα Ανώγεια; τον ρώτησα. Ασε κ. Μαυρογένη έχω πέντε εγγόνια, οι νύφες μου δουλεύουνε και εγώ τα πάω και τα φέρνω στα σχολεία πώς να πάω στα Ανώγεια; Μη στεναχωριέσαι Μανόλη μου και εγώ πηγαίνω να πάρω τα εγγόνια μου να τα πάω στον Εθνικό κήπο και στον Αγνωστο στρατιώτη!
Και ένα ριζίτικο που το έγραψε ο Σταμάτης (87 χρόνων) ο αδελφός του πατέρα μου, στη μνήμη της Ισαβέλλας της αδελφής μου που πέθανε στις 23 του Δεκέμβρη του 2003 στα 59 της χρόνια. (Υστερα από λίγο στις 20 του Μάη του 2004 έφυγε και αυτός):
Χάρε και γιάντα δε γερνάς γιάντα δεν αποθαίνεις
Να γίνουνε και σε χώμα τα κόκαλά σου
Για να μη βγαίνεις χάροντα εις τον απάνω κόσμο
Να παίρνεις νιους ελεύθερους και νέες παντρεμένες
Να παίρνεις και μωρά παιδιά
Αγρίμια κι αγριμάκια μου
λάφια μου μερωμένα
πέτε μου πουν οι τόποι σας
και πουν τα χειμαδιά σας
γκρεμνά ναι μας οι τόποι μας
λέσχες τα χειμαδιά μας
τα σπηλιαράκια του βουνού
είναι τα γονικά μας
Και μια επίκαιρη μαντινάδα:
Θα βάλω μόντεμ στο χωριό
Κομπούτερ στο μιτάτο
Για να πουλώ στο Ιντερνέτ
Το γάλα τω προβάτω.
Και μια που την είπαν για τον Μητσοτάκη
Χάμαι στη γη να πορπατείς
και να πετούν οι γι΄άλλοι
πάλι θα βρίσκεσαι μπροστά
με διαφορά μεγάλη
.
Και ακόμη
Ο Διγενης ψυχομαχεί κι γης τονε τρομάσει
πως θε να τον δεχτεί πως θα τονε σκεπάσει
Ξάφνου ανασηκώνεται βάνει φωνή μεγάλη
Νάχεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια
να πάτουν τα πατήματα νάπιανα τα κερκέλια
να δώσω σείσμα τα ουρανού.
Σαν αποθάνω βάλτε μου
το κινητό στο μνήμα
μα μη το βάλετε βαθιά
για δε θα πιάνω σήμα
Στο μετερίζι τσ΄ανθρωπιάς
Και στση τιμής το χρέος
Εκειά θα στέκω να πατώ
Κι ας είμαι ο τελευταίος
Ριζίτικα λέγονται τα άσματα που τραγουδούσαν στα χωριά της Ρίζας, την ώρα που γλεντούσαν. Χωριά της Ρίζας ήταν εκείνα τα χωριά που βρίσκονταν στην βάση (ρίζα) των Λευκών Ορέων. Μερικά από τα ποιο ενδιαφέροντα που τα άκουσα στους Λάκκους, αλλά και διάφορες μαντινάδες και ανέκδοτα είναι και τα παρακάτω:
Πότες θα κάνει ξαστεριά
πότες θα Φλεβαρίσει
να πάρω το ντουφέκι μου
την όμορφη πατρώνα
να κατεβώ στον Ομαλό
στη στράτα τω Μουσούρω
να κάνω μάνες δίχως γιους
γυναίκες δίχως άντρες
να κάνω και μωρά παιδιά
να κλαιν δίχως μανάδες
να κλαιν τη νύχτα για νερό
και την αυγή για γάλα
και τ'αποξημερώματα
για τη γλυκειά τους μάνα
(Το τραγούδι πότες θα κάνει ξαστεριά )
Οι άντρες πάνε φυλακή
για μιαν αιτία πάντα
μα πάνε και κιαμιά φορά
και δεν κατέχουν γιάντα!
Καλώς τηνε τη κοπελιά
κιανε κρατεί και πίττα
περίττου να ναι και ζεστή
και να χει και μυζήθρα. (το έλεγε ο πατέρας μου)
Με τα πετούμενα πουλιά
επήγαινα πετώντας
μα δα μου κόψαν τα φτερά
και πάω περπατώντας
Μην τονε κλαίς τον αητό
απού πετά σα βρέχει
μον κλαίγε το μικρό πουλί
απου φτερά δεν έχει
(Με τη φωνή της γιαγιάς Κατίνας)
Το παιδι οντε γεννάται
σαν το πωρικό λογάται
εις τσοι δέκα μεγαλώνει
και τον κόσμο καμαρώνει
στσοι κοσι ναι γλεντιστής
και καλός πολεμιστής
στσοι τριάντα ανθεί και δένει
και το σπίτι ντου ανασταίνει
στσοι σαράντα αναδειγμένος
και στο κόσμο ξακουσμένος
στσοι πενήντα για βουλή…
αν έχει κεφαλή καλή
στσοι εξήντα γέρνεται
κι ορνιθοτυφλαίνεται
στσοι εβδομήντα καμπουρώνει
κουμπιστήρι αναμαζώνει
στσοι ογδοήντα δε φελά
μόνο το ψωμί χαλά
στσοι ενενήντα οι γι εδικοί ντου
λενε θέ μου πάρε την ψυχή του
γιατί δεν τονε βαστούμε μπλιό
(Από τη γιαγιά Αικατερίνη Μαυρογένη - Μάντακα)
βλέπε
http://www.mavrogenisb.blogspot.com/
Τον αντρειωμένο μην τον κλαις
κιαν αστοχίσει μια και δυο
πάλι αντρειωμένος είναι,
πάλι ειν η πόρτα του ανοιχτή
κι τάβλα του στρωμένη
Σαν ειν ο τράγος δυνατός
δεν τονε σταίν η μάνδρα
ο άντρας κάνει τη γενιά
κι όχι η γενιά τον άντρα
Μάνα σαν ρθούν οι φίλοι μου
σαν ρθούν οι γι εδικοί μας,
μην τονε πεις π απόθανα
να τσοι βαροκαρδίσεις,
πεσ τους πως είμαι σε χαρά που μ έχουν καλεσμένο, (παραλλαγή)
στρώσε τους τάβλα να γευτούν,
κλίνη να κοιμηθούνε ,
στρώσε τους παραπέζουλα,
να θέσουν τα άρματά τους,
και το πρωί σα σηκωθούν
και σ αποχαιρετάνε
πέτονε πως απόθανα
(το απαγγέλλει ο στρατηγός Μανόλης Μάντακας)
βλέπε http://www.mavrogenisb.blogspot.com/
Σε ψηλό βουνό σε ριζιμιό χαράκι,
κάθεται έν αητός
βρεμένος χιονισμένος ο καϋμένος
και παρακαλεί τον ήλιο ν ανατείλει,
ήλιε ανάτειλε ήλιε λάμψε και δώσε
να λιώσουνε τα χιόνια από τα φτερά μου
και τα κρούσταλλα από τ ακράνυχά μου
Τρώτε και πίνετε αρχοντες
και γω θα σας διηγούμαι
καλά διηγούμαι
για έναν αντρειωμένο
καλ άντρειωμένο
για ένα νιο που τον είδα εγώ
στα όρη και κυνήγα
αητό κυνήγα
κυνήγα και λαγώνευγε
Σαν τη λογιάσεις μια δουλειά
όρτσα και μη φοβάσαι
αμόλατη τη νιότη σου
και μην τηνε λυπάσαι
Μια φορά ένας Λακκιώτης πήγαινε από τσοι Λάκκους στη χώρα (Χανιά). Στην επιστροφή στη λίμνη της Αγυιάς τον συναντά ο Χριστός και του λέει: που πας πατριώτη; στσοι Λάκκους απαντά αυτός. Αν θέλει ο θεός (του ανταπαντά ο Χριστός). Θέλει δε θέλει λέει ο Λακκιώτης, θυμώνει ο Χριστός και τον κάνει βάτραχο στη λίμνη. Σε μια βδομάδα τον βγάζει τον ξανακάνει άνθρωπο και τον ξαναρωτά που πάς πατριώτη; εκείνος απαντά πάλι, στσοι Λάκκους. Αν θέλει ο θεός (του ανταπαντά ο Χριστός) θέλει δε θέλει λέει ο Λακκιώτης και έντεινε η λίμνη.
Μια φορά πήγε ένας χωρικός στον κουρέα στη χώρα και ζήτησε να τον ξυρίσει. Μπαίνει στο κουρείο και κάθεται στην καρέκλα. Από πού είσαι πατριώτη τον ρωτά ο κουρέας. Από τσοι Λάκκους απαντά ο χωρικός διστακτικά. Ο κουρέας τον κατάλαβε ότι δεν ήταν από τους Λάκκους αλλά ήθελε να πει ότι ήταν από καπετανοχώρι και του λεει: Να σου βάλω σαπουνάδα; γιατί οι Λακκιώτες ξυρίζονται χωρίς σαπουνάδα. Ε χωρίς σαπουνάδα λα θα με ξυρίσεις και μένα. Όταν άρχισε να τον ξυρίζει χωρίς σαπουνάδα και πονούσε λεει στον κουρέα. Ε βάλε και λίγη σαπουνάδα γιατί δεν είμαι δα και καταμεσής από τσοι Λάκκους.
Για το φόνο του Βέργερη υπάρχει το εξής λαϊκό άσμα
Στσοι νεραντζιάς το γούργουθο
στσοι νεραντζιάς το λάκκο
σκοτώσανε το Βέργερη
το ξακουσμένο Τούρκο
ο Γιώργιακας τον σκότωσε
απ την Αγιά Ειρήνη
μα στοχαλίζουν τους βοσκούς
πιάνουνε τους Λακκιώτες
μα κείνοι δεν τον μαρτυρούν
καλιά χουν ν αποθάνουν
τέτοιοι αετοί και σταυραετοί
δεν πρέπει να προδίδονται
(Σταμάτης Μαυρογένης)
Μια συζήτηση που δείχνει την εκτίμηση που … είχαν οι ορεινοί Κρητικοί στους πεδινούς είναι και η εξής:
Κάθονται δυο Λακκιώτες στα μνήματα των Μαντάκηδων και βλέπουνε τον κάμπο κάτω.
Κάπου εκεί φαίνονται και μερικοί άνθρωποι μικροί μικροί λόγω του υψομέτρου και τότε ρωτά ο ένας Λακκιώτης τον άλλο:
Λες να χουνε σύντεκνε οι κατωμερίτες ψυχή ;
και απαντά ο άλλος:
ε και να χουνε σύντεκνε θα ναι σαν του πουλιού
Κάποτε ταξίδευε ένας Κρητικός με το παιδί του στο κατάστρωμα του πλοίου για την Αθήνα. Καθόταν ο πατέρας στον ήλιο και έκανε σκιά στο παιδί του. Και τότε τον ρωτά κάποιος: Θα σου δώσει μωρέ ένα ποτήρι νερό άμα μεγαλώσεις; Και ο πατέρας απαντά: Δεν κατέω (ξέρω) αλλά κατέω ότι και αυτός θα κάνει το ίδιο για το παιδί του.
Αλλο ανέκδοτο που δείχνει το χαρακτήρα του Λακκιώτη είναι και το εξής:
Κάποτε ένας Λακκιώτης ξεκίνησε να πάει στη χώρα (Χανιά). Σαν έφτασε στην είσοδο της πόλης και σαν την είδε τόσο μεγάλη εντυπωσιάστηκε αλλά αμέσως έψεξε τον εαυτό του για την αδυναμία που έδειξε. Θυμωμένος τότε λέει στον απατόν (εαυτόν) του: Σα θέλω μπαίνω σα θέλω δεν μπαίνω, Ε δεν μπαίνω. Γύρισε πίσω στο χωριό, χωρίς βέβαια να μπει στη χώρα, ευχαριστημένος που δεν τον κυρίεψε η περιέργεια να δει τη χώρα.
Όταν θέλανε να ειρωνευτούνε τους Σελινιώτες τους λέγανε ότι κουβαλάνε στις τσέπες τους πέτρες και ότι ήταν μπακιρονούσιδες. Ο λόγος είναι ότι στο Σέλινο είχε μεταλλεύματα χαλκού (μπακίρι) και έτσι οι Σελινιώτες όταν έβλεπαν πέτρες παράξενες τις έπαιρναν για να τις εξετάσει κάποιος ειδικός.
Τους Λακκιώτες τους έλεγαν ειρωνικά χουμαδοκέφαλους. Ο χουμάς είναι το υγρό που μένει όταν κόψουν το υπό κατασκευή λευκό τυρί. Το ίδιο πράγμα είναι και το υγρό που μένει όταν από ένα κεσέ γιαούρτι φαγωθεί ένα μέρος. Την άλλη μέρα μέσα στον κεσέ υπάρχει μια ποσότης από ένα υπόξινο υγρό που είναι ο χουμάς. Οι Λακκιώτες είχαν πολλά πρόβατα και στα τυροκομεία (μιτάτα), επειδή υπήρχε έλλειψη νερού έπιναν όταν διψούσαν χουμά αλλά και στο μαγείρεμα τον χρησιμοποιούσαν αντί για νερό. Ο χουμάς είναι πολύ θρεπτικός και λόγω των πρωτεϊνών που περιέχει έκανε τους ανθρώπους που τον έπιναν πιο ζωτικούς και όταν από παιδιά οι άνθρωποι τρώνε πολλές πρωτείνες γίνονται αποδεδειγμένα πιο έξυπνοι, πράγμα για το οποίο περηφανευόντουσαν οι Λακκιώτες όπως και οι Σφακιανοί και οι Ανωγιανοί.
Μάλιστα κυκλοφορούσε το ανέκδοτο ότι όταν ο Θεός έκανε τον κόσμο και κοσκίνιζε το χώμα το έριξε κατά λάθος όλο στους κάμπους και δεν έμεινε χώμα για τα ορεινά που έριξε τα αποκοσκινίδια (τις πέτρες που είχαν μείνει στο κόσκινο). Οι κάτοικοι των ορεινών παραπονέθηκαν στο Θεό και αυτός όταν μοίραζε το μυαλό για να τους αποζημιώσει τους έδωσε παραπάνω και έτσι οι ορεινοί είναι πιο έξυπνοι!
Οταν "τσακωνόντουσαν" οι γονείς μου ο πατέρας μου έλεγε στη μητέρα μου που ήταν από το Σέλινο ότι κουβαλά πέτρες στις τσέπες της και η μητέρα μου του έλεγε μιλά τώρα και ο χουμαδοκέφαλος!
Ο πατέρας μου, μου διηγιόταν ότι όταν ήταν μικρός είχε θυμώσει για κάποιο λόγο που δεν θυμόταν και είχε πει ότι δεν θα φάει φαγητό. Η μητέρα του έβαλε σε ένα πιάτο φαΐ και το έβαλε στην άκρη προφανώς για να το φάει αργότερα. Αυτός το είδε και της είπε: Εγώ δε θα φάω μα οποιανού και να το φιλάς τουτονά λίγο του είναι.
Επίσης μου διηγιόταν για ένα παιδί που λέει σε κάποιο που περνούσε στο δρομάκι έξω από το σπίτι του: Φύγε μπάρμπα από το δρόμο μη σε κουτουλήσει το βούι μας. Και ρωτά ο μπάρμπας ανήσυχος: Ντα που είναι μωρέ το βούι σας; Και ανταπαντά το παιδί: Ο πατέρας μου πάει να το πάρει από την Αγιά !! (είκοσι χιλιόμετρα μακριά).
Και κάτι άλλο: Υπήρχε κάποιος που τον έλεγαν (παρανόμι) Γέντεκα. Αυτός δεν ήταν και πολύ καλά στο μυαλό. Κάποτε βρέθηκε ένα παιδί μπροστά του, το έπιασε από το λαιμό και τον έσφιγγε Του λεει το παιδί: Σιγά μπάρμπα για θα με πνίξεις. Και απαντά αυτός: Λυπούμαι σε μωρέ μα δεν έχω ήντα σου κάνω
Και ένα ανέκδοτο: Πάει καθυστερημένο το Γιωργιό στο σχολείο και του λέει η δασκάλα:
Γιάντα μωρέ Γιωργιό άργησες;
Πήγα την αίγα στον τράγο κυρία. (Η δασκάλα δεν το σχολίασε)
Σε μερικές μέρες ξανά άργησε το Γιωργιό και η δασκάλα πάλι του λεει, γιάντα (γιατί) άργησες μωρέ Γιωργιό;
Ε κυρία ξαναπήγα την αίγα στον τράγο. Και η δασκάλα:
Δεν εμπόριε μωρέ Γιωργιό να την κάνει αυτή τη δουλειά ο πατέρας σου;
και απαντά το Γιωργιό εμπόριε κυρία μα πρέπει πως ο τράγος την κάνει καλύτερα!!
Ένα άλλο γεγονός που μας συνέβη όταν πήγαμε στα Ανώγεια, το γνωστό καπετανοχώρι στην περιοχή Ηρακλείου είναι το εξής:
Είχαμε πάει στα Ανώγεια στην ταβέρνα ενός Σκουλά ( του πατέρα του γνωστού πλέον τραγουδοποιού Βασίλη Σκουλά), που είχε υπηρετήσει σαν στρατιώτης υπό τον Κώστα Νικολακόπουλο που ήταν μαζί μας με τη γυναίκα του την Ελένη. Μόλις μας γνώρισαν θέλησαν να μας κάνουν τραπέζι. Η Ζωή δεν δέχτηκε γιατί ήταν Μεγάλη Τετάρτη και νήστευε. Τότε λέει ο πατέρας του Σκουλά στο γιο του, φέρε μωρέ λίγο χαλβά να κεράσομε τσ ανθρώπους. Και ανταπαντά ο γιος :
" όι δα δεν των ε δίνουμε χαλβά, ανε θέλουνε να σφάξουμε κιαμιάν όρθα, ειδεμή πράμα. Να παν να λένε λα ότι φάγανε χαλβά στα Ανώγεια;"
O πατέρας του καφετζή όπως μάθαμε, ήταν ο Αλκιβιάδης Σκουλάς ο επονομαζόμενος και Γρυλιός. Μετά από συζήτηση με τη Ζωή τη γυναίκα μου που είδε κάτι σχέδια μας είπε ότι σε ηλικία 65 χρόνων καθόταν στο καφενείο Βυζάντιο στην Ομόνοια της Αθήνας, φορώντας γκιλότες και στιβάνια. Κάποιος ξένος τον έβλεπε και κάτι έγραφε σε ένα χαρτί, θύμωσε σηκώθηκε και πήγε να δει τι κάνει όπου διαπίστωσε ότι τον ζωγράφιζε.
Πήγε στο χωριό του, πήρε ένα μολύβι έβλεπε τον εγγονό του και τον ζωγράφισε στο πίσω μέρος ενός κουτιού τσιγάρων. Αφού τέλειωσε έδειξε στη γυναίκα του το έργο του και τη ρώτησε τίνος μοιάζει. Οφου ίδιος ο Χαραλάμπης μας είναι είπε η γυναίκα του. Μωρέ ζωγράφος ήμουνα και δεν το κάτεχα απάντησε αυτός. Ετσι στα 65 του χρόνια έγινε ζωγράφος και γλύπτης. Εξελίχτηκε σε ένα πολύ καλό και γνωστό ναίφ καλλιτέχνη. Μας πήγε σε ένα διπλανό χώρο που είχε το εργαστήρι του με πάρα πολύ δουλειά. Η Ζωή του είπε ότι και αυτή είναι Ζωγράφος και ότι κάνει πολύ καλή δουλειά. Από αυτόν τότε, που έκανε και γλυπτά εκμεταλλευόμενος την μορφή κλαδιών και κομματιών δέντρων, αγόρασε η Ζωή και μάλιστα "σε συναδελφική τιμή", μια και η Ζωή είχε τελειώσει τη Σχολή Καλών Τεχνών το έργο του, ένας ένοπλος Κρητικός που φαίνεται στην εικόνα.Και κάτι που διάβασα σήμερα 2017 - και μου άρεσε: Δε θέλω κόρη Καστρινή που πλέκει τα καρτσόνια, μα τήνε θέλω Ανωγειανή να πορπατεί στα χιόνια.
Ένα άλλο ενδιαφέρον επεισόδιο μου συνέβη όταν επί δικτατορίας κάναμε περιοδεία για κτίρια του ΟΤΕ στην Κρήτη. Ησαν ο Διοικητής του ΟΤΕ Λ. Αλεξανδρόπουλος, Ο Δ/ντής των Τεχνικών Υπηρεσιών Παρ. Παρασκευόπουλος, και ο Μάριος Φερετζάκης από το Ηράκλειο και εγώ από τα Χανιά Τομεάρχες στα δίκτυα και τα κτίρια αντίστοιχα.
Κάποια στιγμή (1970) βρεθήκαμε στο Γενή Γκαβέ ένα πολύ ωραίο σημείο στο μέσον της παλιάς Εθνικής οδού μεταξύ Ρεθύμνου και Ηρακλείου γεμάτο πλατάνια και νερά. Αλλά κυρίως γνωστό για το καλό ψητό γουρουνόπουλο. Τους πρότεινα να καθίσομε να φάμε. Επειδή ήταν και κατάλληλη ώρα συμφώνησαν. Ζητήσαμε γουρουνόπουλο, κρασί και σαλάτες.
Μια στιγμή έρχεται ο μαγαζάτορας ένας Κρητίκαρος δυο μέτρα με ποδιά και μαχαίρι στη μέση και μας λέει : "έχω σημερινό ανθότυρο, θέλετε να σασε φέρω λίγο; " Ο Διοικητής του ΟΤΕ του απάντησε απότομα "δεν θέλομε τίποτα άλλο" και τότε αυτός απάντησε "ξιά σας (στην εξουσία σας)" και έφυγε αμέσως. Τότε ο Διοικητής του ΟΤΕ μας ρώτησε θυμωμένος "γιατί μας είπε να ξυστούμε;" Του εξηγήσαμε με το Μάριο την έννοια της λέξης ξιά σου και του είπαμε ότι ο φρέσκος ανθότυρος είναι πολύ ωραίο έδεσμα. Τότε γύρισε προς το μέρος μου και μου είπε πήγαινε και πες του να μας φέρει να δοκιμάσουμε. Πήγα μέσα και είπα στο μαγαζάτορα να μας φέρει ανθότυρο. Αυτός γυρίζει και μου λέει άστον να τον φάει κιαείς απου κατέει (ξέρει), γιατί εσείς δεν κατέτε. Του εξήγησα ότι κατέω γιατί είμαι από τσοι Λάκκους και του ζήτησα να έρθει κι αυτός να πιεί ένα ποτήρι κρασί μαζί μας. Αντε μου λέει αφού σαι ανωμερίτης θα σου κάνω τη χάρη. Στο τέλος έφερε και τη λύρα του (ήταν Ανωγιανός ανωμερίτης κι αυτός) και μας είπε και μερικές μαντινάδες. Φύγαμε μετά τρεις ώρες με ένα φρέσκο ανθότυρο ο καθένας.
Ένα ανέκδοτο που μου διηγήθηκε πρόσφατα, μετά την κηδεία της Μαρίκας Μάντακα, η Ειρήνη η νύφη της είναι το εξής:
Κάποτε στα 80 της η γιαγιά μου η Κατερίνα στην Αθήνα, επισκέπτεται την αδελφή της την Αργυρή.
Όταν έφευγε της λέει η Αργυρή : " θα σου βρω ταξί να σε πάει σπίτι σου"
Βγαίνουν μαζί στο πεζοδρόμιο και η Αργυρή σήκωσε το χέρι μήπως σταματήσει κανένα ταξί.
Περνούσαν και περνούσαν τα αυτοκίνητα και δεν σταμάταγε κανείς. Ξαφνικά άγνωστο γιατί σταματά μια μοτοσυκλέτα! Γυρίζει τότε η γιαγιά μου και λέει στην Αργυρή:
"Κακοντόπαθα με τούτο νε θα με στείλεις απού είμαι ελαφριά και ζαλίζομαι και θα πέσω και δε θα καταλάβει πράμα ο οδηγός;"
Όταν ήμουν προϊστάμενος επιβλέψεως στο ΔΜ του ΟΤΕ είχα ένα κλητήρα το Μανόλη, από τα Ανώγεια, ήταν φοβερός τύπος, καλοσυνάτος, έντιμος και εργατικός, σχετικά μεγάλης ηλικίας και μιλούσε πολύ βαριά τα Κρητικά. Είμαστε φίλοι άλλωστε ήταν Κρητικός και μάλιστα ορεινός. Ελεγε ότι ένας ξάδελφος του γιατρός, του είχε πει ότι οι ορεινοί Κρητικοί είναι πιο έξυπνοι γιατί το τυρί που τρώνε και το γάλα που πίνουνε πάει κατευθείαν στο κεφάλι, γι’ αυτό και το μυαλό είναι ασπριδερό!
Σε μια συζήτησή μας τον ρώτησα πως βρέθηκε στον ΟΤΕ. Η ιστορία του ήταν εκπληκτική. Στην κατοχή, νεαρό βοσκόπουλο, ήταν αντάρτης και μάλιστα στην ομάδα που συνέλαβε το γερμανό στρατηγό Κράιπε. Ηταν αρχηγός ένας Αγγλος κομάντο που τον έλεγαν Τζόνι. Πολύ τολμηρός, ο Τζόνι, όπως έλεγε ο Μανόλης, δεν φοβόταν τίποτα. Κάποτε λοιπόν μετά από κάποιο ανδραγάθημα του, του λέει με θαυμασμό ο Μανόλης, μωρέ Τζόνι δε φοβάσαι πράμα (τίποτα) !!! Και ο Τζόνι απαντά φοβάμαι Μανόλη φοβάμαι. Και έκπληκτος ο Μανόλης τον ρωτά στα κρητικά και ήντα φοβάσαι;
Τα γεράματα Μανόλη μου τα γεράματα φοβάμαι! Πολύ σοφή κουβέντα.
Τώρα πως έγινε κλητήρας στον ΟΤΕ ο Μανόλης;
Στο δεύτερο πόλεμο ήταν στο αντάρτικο υπό τον Μανόλη Κεφαλογιάννη μετέπειτα Βουλευτή και Υπουργό επί σειρά ετών, τότε που στη Γερμανία αρχηγός ήταν ο Χίτλερης, έτσι τον έλεγε ο Μανόλης (τα εξελλήνιζε τα ονόματα των ξένων). Του είχε πει λοιπόν ο Κεφαλογιάννης, Μανόλη μετά τον πόλεμο θα τρώμε με χρυσά κουτάλια! Μετά τον πόλεμο ο Μανόλης δεν είχε όμως να φάει και τότε πήγε στον Κεφαλογιάννη και του λέει: Μανόλη δεν κατέω με τι κουτάλια τρως εσύ εγώ όμως δεν έχω να φάω τίποτις, ούτε με τσίγκινα και τότε ο Κεφαλογιάννης πήρε το φίλο του το Μανόλη το Μαυρογένη διευθυντή τότε στον ΟΤΕ και τον διόρισε κλητήρα για να τρώει και αυτός κάτι τις έστω και με τσίγκινα κουτάλια.
Μια εποχή μάλιστα ήθελαν να τον απολύσουν, γιατί λέει δεν είχε απολυτήριο Δημοτικού σχολείου. Είχε πάει μέχρι την πέμπτη τάξη και μετά βγήκε στο αντάρτικο, ήταν βέβαια δεκαοκτώ χρόνων τότε. Τον …. βοηθήσαμε να πάει σε .. νυκτερινό και να πάρει στα εξήντα του το απολυτήριο του δημοτικού για να μην τον απολύσουν!! Τον συνάντησα στο λεωφορείο Ζωγράφου όταν είχαμε πάρει σύνταξη και οι δύο. Γιατί είσαι βρε Μανόλη στην Αθήνα και δεν πας στα Ανώγεια; τον ρώτησα. Ασε κ. Μαυρογένη έχω πέντε εγγόνια, οι νύφες μου δουλεύουνε και εγώ τα πάω και τα φέρνω στα σχολεία πώς να πάω στα Ανώγεια; Μη στεναχωριέσαι Μανόλη μου και εγώ πηγαίνω να πάρω τα εγγόνια μου να τα πάω στον Εθνικό κήπο και στον Αγνωστο στρατιώτη!
Και ένα ριζίτικο που το έγραψε ο Σταμάτης (87 χρόνων) ο αδελφός του πατέρα μου, στη μνήμη της Ισαβέλλας της αδελφής μου που πέθανε στις 23 του Δεκέμβρη του 2003 στα 59 της χρόνια. (Υστερα από λίγο στις 20 του Μάη του 2004 έφυγε και αυτός):
Χάρε και γιάντα δε γερνάς γιάντα δεν αποθαίνεις
Να γίνουνε και σε χώμα τα κόκαλά σου
Για να μη βγαίνεις χάροντα εις τον απάνω κόσμο
Να παίρνεις νιους ελεύθερους και νέες παντρεμένες
Να παίρνεις και μωρά παιδιά
Αγρίμια κι αγριμάκια μου
λάφια μου μερωμένα
πέτε μου πουν οι τόποι σας
και πουν τα χειμαδιά σας
γκρεμνά ναι μας οι τόποι μας
λέσχες τα χειμαδιά μας
τα σπηλιαράκια του βουνού
είναι τα γονικά μας
Και μια επίκαιρη μαντινάδα:
Θα βάλω μόντεμ στο χωριό
Κομπούτερ στο μιτάτο
Για να πουλώ στο Ιντερνέτ
Το γάλα τω προβάτω.
Και μια που την είπαν για τον Μητσοτάκη
Χάμαι στη γη να πορπατείς
και να πετούν οι γι΄άλλοι
πάλι θα βρίσκεσαι μπροστά
με διαφορά μεγάλη
.
Και ακόμη
Ο Διγενης ψυχομαχεί κι γης τονε τρομάσει
πως θε να τον δεχτεί πως θα τονε σκεπάσει
Ξάφνου ανασηκώνεται βάνει φωνή μεγάλη
Νάχεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια
να πάτουν τα πατήματα νάπιανα τα κερκέλια
να δώσω σείσμα τα ουρανού.
Σαν αποθάνω βάλτε μου
το κινητό στο μνήμα
μα μη το βάλετε βαθιά
για δε θα πιάνω σήμα
Στο μετερίζι τσ΄ανθρωπιάς
Και στση τιμής το χρέος
Εκειά θα στέκω να πατώ
Κι ας είμαι ο τελευταίος
Βιβλιογραφία:
1.GRANDES FAMILLIES DE GRECE, Michail Dimitri STURDZA Paris 1983
2. LES MAVROYENI, HISTOIRE D’ ORIENT, THEODORE BLANCARD, Paris 1909 τόμοι δυο Εθν. Βιβλιοθήκη ΒΕΙ,144
3. QUELQUES DETAILS-ADDITIONNELS, a la monographie, MAVROYENI, THEODORE BLANCARD, Paris 1921
4.ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ ΣΠΥΡΟΥ ΜΕΛΑ
5. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΨΙΛΑΚΗ Τόμοι 4.
6. ΟΙ ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΚΚΙΩΤΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΚΟΥΛΑ 1961
7. ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ, ΠΑΝΤΕΡΜΗ ΚΡΗΤΗ, Αθήνα 1995
8. ΧΑΝΙΑ 1252 – 1940 ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΙΒΗ 1993
9. Η ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΜΙΧΑΛΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑΚΗ
10. H ANTΙΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΣΕΛΙΝΟ ΒΑΡΔΗ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 1988
11. KΡHTEΣ MAKEΔONOMAXOI 1903 - 1912 ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΝΤΑΚΑ 1994
12. ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1912 – 13 ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΝΤΑΚΑ 1995
13 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
14. ΤΑ ΛΗΞΙΑΡΧΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΕΝΝΗΣΕΩΝ …. ΕΥΓΕΝΩΝ ΕΝΕΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΧΑΝΙΩΝ (1519 - 1640) ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΙΜΠΛΗ
15. ΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Γιάννη Μάντακα 2000 Τόμοι 2
16. ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ Μ. ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ 1969
17. Ο ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ Μετάφραση του επίτομου βιβλίου του 1896 του Θ. Μπλανκάρ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
1.GRANDES FAMILLIES DE GRECE, Michail Dimitri STURDZA Paris 1983
2. LES MAVROYENI, HISTOIRE D’ ORIENT, THEODORE BLANCARD, Paris 1909 τόμοι δυο Εθν. Βιβλιοθήκη ΒΕΙ,144
3. QUELQUES DETAILS-ADDITIONNELS, a la monographie, MAVROYENI, THEODORE BLANCARD, Paris 1921
4.ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ ΣΠΥΡΟΥ ΜΕΛΑ
5. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΨΙΛΑΚΗ Τόμοι 4.
6. ΟΙ ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΚΚΙΩΤΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΚΟΥΛΑ 1961
7. ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ, ΠΑΝΤΕΡΜΗ ΚΡΗΤΗ, Αθήνα 1995
8. ΧΑΝΙΑ 1252 – 1940 ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΙΒΗ 1993
9. Η ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΜΙΧΑΛΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑΚΗ
10. H ANTΙΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΣΕΛΙΝΟ ΒΑΡΔΗ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 1988
11. KΡHTEΣ MAKEΔONOMAXOI 1903 - 1912 ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΝΤΑΚΑ 1994
12. ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1912 – 13 ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΝΤΑΚΑ 1995
13 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ
14. ΤΑ ΛΗΞΙΑΡΧΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΕΝΝΗΣΕΩΝ …. ΕΥΓΕΝΩΝ ΕΝΕΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΧΑΝΙΩΝ (1519 - 1640) ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΙΜΠΛΗ
15. ΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Γιάννη Μάντακα 2000 Τόμοι 2
16. ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ Μ. ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ 1969
17. Ο ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ Μετάφραση του επίτομου βιβλίου του 1896 του Θ. Μπλανκάρ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
